Bezpieczeństwo czy ochrona

Każdy z nas spotkał się zapewne z zaleceniami, by w miejscach publicznych zwracać uwagę na osoby zachowujące się dziwnie (np. noszące długie, zimowe płaszcze w lecie – może pod nimi być ukryta broń) lub pozostawione bez opieki pakunki. Problem jednak w tym, że nigdy do czasu ataku nie będziemy mieli pewności, z czym mamy do czynienia. Jeśli podejrzany przedmiot nie okaże się niebezpieczny, możemy spotkać się z zarzutem, że spowodowaliśmy niepotrzebne zamieszanie. Ważne jest zatem, by w praktyce logistycznej i przewozowej były stworzone procedury, które zwiększą poczucie bezpieczeństwa oraz umożliwią weryfikację podejrzanych przypadków.

Plan ochrony – dwa pojęcia

Pod pojęciem „planu ochrony” można rozumieć jeden z dwóch dokumentów. Po pierwsze (jest to pierwotne znaczenie), odwołując się do regulacji Ustawy o ochronie osób i mienia, gdzie od wielu lat występuje taki dokument. Po drugie, przepisy transportowe związane z przemieszczaniem towarów niebezpiecznych po atakach terrorystycznych we wrześniu 2001 r. wprowadziły obowiązek opracowania dokumentu, zwanego „Planem Ochrony” dla operacji transportowych towarami dużego ryzyka i wykorzystania ich w zamachach terrorystycznych. Dokument ten powinien się wprawdzie nazywać Planem Zapewnienia Bezpieczeństwa (tak jak to jest np. w praktyce kolejowej), jednak transport drogowy w praktyce posługuje się zwrotem „Plan Ochrony”,  co doprowadza do wielu nieporozumień. Regulacje transportowe (dział 1.10 ADR/RID) przewidują konieczność opracowania dokumentu, którego zadaniem jest przeanalizowanie zagrożeń oraz przyjęcie metod zapobiegania możliwości powstania zagrożeń terrorystycznym.

Ustawa o ochronie osób i mienia

Art. 7 zobowiązuje kierownika jednostki odpowiedzialnej za zarządzanie obiektami, obszarami i urządzeniami uznanymi za ważne dla obronności, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa, do zapewnienia ochrony przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne (SUFO). Ich działalność musi być uregulowana w planie ochrony, który jako dokument niejawny musi być uzgadniany z właściwym miejscowym Komendantem Wojewódzkim Policji. Obszary, tereny i urządzenia uznane za strategiczne zostają wpisane na listę prowadzoną przez wojewodę. Oznacza to, że tylko obszary, tereny i urządzenia wpisane na listę wojewody wymagają opracowania i wdrożenia planu ochrony. Ustawa określa katalog takich obiektów, dzieląc je na istotne w zakresie obronności państwa, ochrony interesu gospodarczego oraz w zakresie bezpieczeństwa publicznego.

Za obszary wymagające wdrożenia planu ochrony Ustawa o ochronie osób i mienia uznaje:

–        zakłady produkcji specjalnej oraz zakłady, w których prowadzone są prace naukowo-badawcze lub konstruktorskie w zakresie takiej produkcji,

–        zakłady produkujące, remontujące i magazynujące uzbrojenie, urządzenia i sprzęt wojskowy,

–        zakłady mające bezpośredni związek z wydobyciem surowców mineralnych o strategicznym znaczeniu dla państwa,

–        porty morskie i lotnicze,

–        banki i przedsiębiorstwa wytwarzające, przechowujące bądź transportujące wartości pieniężne w znacznych ilościach,

–        zakłady, obiekty i urządzenia mające istotne znaczenie dla funkcjonowania aglomeracji miejskich, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, w szczególności elektrownie i ciepłownie, ujęcia wody, wodociągi i oczyszczalnie ścieków,

–        zakłady stosujące, produkujące lub magazynujące w znacznych ilościach materiały jądrowe, źródła i odpady promieniotwórcze, materiały toksyczne, odurzające, wybuchowe bądź chemiczne o dużej podatności pożarowej lub wybuchowej,

–        rurociągi paliwowe, linie energetyczne i telekomunikacyjne, zapory wodne i śluzy oraz inne urządzenia znajdujące się w otwartym terenie, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, środowiska albo spowodować poważne straty materialne,

–        zakłady o unikalnej produkcji gospodarczej,

–        obiekty i urządzenia telekomunikacyjne, pocztowe oraz telewizyjne i radiowe,

–        muzea i inne obiekty, w których zgromadzone są dobra kultury narodowej,

–        archiwa państwowe.

Zgodnie z art. 7, ust. 2 Ustawy o ochronie osób i mienia, plan ochrony obiektu składa się z sześciu podstawowych części zawierających: charakterystykę obiektu, analizę stopnia możliwego i istniejącego zagrożenia, ocenę aktualnego stanu ochrony, dane dotyczące specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej, opis technicznych zabezpieczeń obiektu, zasady organizacji i wykonywania ochrony fizycznej.

Szczegółowa zawartość poszczególnych punktów jest zależna od wytycznych właściwych miejscowo komendantów policji. Podstawą wszelkich działań jest przeprowadzenie analizy zagrożeń. Rozumie się je jako nagłe lub przewidziane zdarzenie spowodowane siłami natury lub wynikające z działalności człowieka, mogące spowodować niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia ludzi oraz środowiska, jak również dla innych ważnych dla człowieka wartości. Zagrożenie może spowodować kryzys bezpośrednio lub doprowadzić do jego wystąpienia. Definiując zagrożenia, określane są możliwe do zastosowania oraz wymagane zabezpieczenia, które mogą obejmować zabezpieczenia budowlano-mechaniczne, system alarmowy oraz ochronę fizyczną. Celem analizy jest zdefiniowanie i wdrożenie takich zabezpieczeń, które będą odpowiadać poziomowi oszacowanego zagrożenia, a w efekcie ich zastosowania zagrożenie powinno zostać zminimalizowane lub wręcz wyeliminowane. Poza zagrożeniami związanymi z działalnością człowieka, należy uwzględnić zagrożenia o charakterze naturalnym, takie jak powódź, huragan, wyładowania atmosferyczne, wielkie upały i mrozy oraz inne zdarzenia, wskutek których mogą nastąpić awarie urządzeń przemysłowych lub katastrofy i pożary. Analizując przyczyny zagrożeń, należy także uwzględnić zagrożenia wywoływane przez ludzi. Będą to np. kradzieże pracownicze, dywersja, sabotaż, szpiegostwo przemysłowe, włamanie, napad, podłożenie ładunków wybuchowych, oszustwa, naruszenia przepisów dotyczących informacji niejawnych oraz ochrony danych osobowych, zakłócenie porządku publicznego, wandalizm, zniszczenie mienia. Po zdefiniowaniu zagrożeń należy wprowadzić ograniczenia w zakresie dostępu osób nieupoważnionych oraz zaproponować inne rozwiązania.

Plan zapewnienia bezpieczeństwa

Przepisy transportowe mają zastosowanie dla wszystkich podmiotów, które dokonują załadunku, rozładunku oraz/i przewozu towarów uznanych za stwarzające szczególne zagrożenie. Rozumiane jest ono przede wszystkim jako możliwość wykorzystania właściwości przewożonych towarów do spowodowania katastrofy drogowej, zatrucia lub wybuchu. W rozumieniu ADR  „Towarami niebezpiecznymi dużego ryzyka” są towary, które mogą być użyte niezgodnie ze swoim przeznaczeniem, w zamachach terrorystycznych i spowodować w ten sposób poważne następstwa w postaci licznych ofiar lub masowych zniszczeń. Wykaz towarów niebezpiecznych został określony w tabeli zawartej w przepisie 1.10.5. 

Elementy planu ochrony towarów o szczególnym zagrożeniu

(a) szczegółowy podział obowiązków w zakresie ochrony wraz ze wskazaniem kompetentnych i wykwalifikowanych osób, które posiadają odpowiednie uprawnienia do ich wykonania;

(b) wykaz towarów niebezpiecznych podlegających ochronie lub wykaz rodzajów towarów niebezpiecznych podlegających ochronie;

(c) opis wykonywanych czynności i ocenę związanych z nimi zagrożeń, z uwzględnieniem postojów niezbędnych do wykonania operacji transportowych, przechowywania towarów niebezpiecznych – przed, podczas i po przewozie – w pojeździe, w cysternie lub w kontenerze, a także czasowego przechowywania towarów niebezpiecznych związanego ze zmianą rodzaju transportu lub środka transportu;

(d) szczegółowy wykaz środków, które powinny być zastosowane w celu zminimalizowania zagrożeń, odpowiednio do zakresu obowiązków i odpowiedzialności uczestnika przewozu, obejmujący: szkolenie; procedury postępowania (np. reagowanie w stanach podwyższonego zagrożenia, kontrola pracowników nowo przyjętych i zmieniających stanowiska); działania praktyczne (np. wybór i korzystanie ze znanych tras przewozu, z uwzględnieniem dostępu do miejsc czasowego przechowywania towarów niebezpiecznych (określonych pod lit. (c)) oraz bliskości wrażliwych elementów infrastruktury); wyposażenie i inne środki, które powinny być użyte w celu zminimalizowania zagrożeń;

(e) skuteczne i aktualne procedury powiadamiania i postępowania w przypadkach zagrożeń, nieprzestrzegania zasad bezpieczeństwa i związanych z nimi zdarzeń;

(f) procedury oceny i testowania planów ochrony oraz procedury przeglądów okresowych i aktualizacji tych planów;

(g) środki zapewniające ochronę fizyczną informacji o transporcie zawartych w planie ochrony;

(h) środki zapewniające ograniczenie dostępu do informacji o operacjach transportowych zawartych w planie ochrony wyłącznie do osób upoważnionych. Środki te nie powinny pozostawać w sprzeczności z wymaganiami dotyczącymi podawania informacji zawartymi w innych przepisach ADR.

Zaleceniem ogólnym jest, by w przypadku pojazdów przewożących towary niebezpieczne dużego ryzyka powinny być zastosowane urządzenia, układy lub działania skutecznie zapobiegające kradzieży tych pojazdów i ich ładunku. Zastosowanie wymienionych środków nie powinno utrudniać prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczej. W razie potrzeby, w przypadkach, gdy odpowiednie urządzenia zostały już zainstalowane, do monitorowania towarów niebezpiecznych dużego ryzyka powinny być użyte systemy telemetryczne lub inne metody, lub urządzenia służące do śledzenia przemieszczania tych towarów. Wszelkie regulacje zależą od decyzji przedsiębiorcy. Nie ma obowiązku uzgadniania takiego dokumentu z organami zewnętrznymi.

Ochrona a transport

Swoistego rodzaju łącznikiem pomiędzy przepisami transportowymi a normami transportowymi są przepisy regulujące obowiązek zgłoszenia przewozu niektórych, szczególnie niebezpiecznych, towarów. Celem przepisów w tym zakresie jest wprowadzenie obowiązku zgłaszania przewozu takich towarów do organów nadzorujących. Wprawdzie „najwłaściwszą” władzą wydawałaby się tu Inspekcja Transportu Drogowego, lecz fakt przewozu zgłaszany jest nie do inspekcji, lecz do straży pożarnej i policji. Nie jest to jedyna niekonsekwencja. Podmioty zobowiązane do zgłaszania bardzo często podlegają też pod regulacje Ustawy o ochronie osób i mienia. Akt ten wymaga dodatkowych zgłoszeń. Okazuje się, że fakt zgłoszenia, który miał zapewnić dostępność informacji, staje się kolejnym przepisem, którego celem jest wprowadzenie możliwości ukarania. Podstawą żądania zgłoszenia jest art. 27 ust. 4 Ustawy z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671).  Zgodnie z ustawą przewóz niektórych towarów niebezpiecznych podlega obowiązkowi zgłoszenia do Komendanta Wojewódzkiego Policji oraz do Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej. Nigdzie jednak nie powiedziano, do którego komendanta należy wysyłać zgłoszenie. Powszechna praktyka czyni właściwym komendanta odpowiadającego miejscu rozpoczęcia przewozu. Praktyka nie jest jednak prawem – można by więc wysyłać zgłoszenie do dowolnego komendanta.

Zgłoszenia towarów są obowiązani dokonać: nadawca towaru niebezpiecznego – jeżeli przewóz rozpoczyna się w Rzeczypospolitej Polskiej i jest wykonywany przez przewoźnika będącego przedsiębiorcą; przewoźnik – jeżeli przewóz rozpoczyna się w Rzeczypospolitej Polskiej i

jest wykonywany przez przewoźnika krajowego; właściwa graniczna placówka kontrolna Straży Granicznej – jeżeli przewóz rozpoczyna się za granicą. Taki układ przepisów faworyzuje przewoźników zagranicznych. W obecnym czasie, gdy zniknęły granice, Straż Graniczna dowiaduje się o przewozie, gdy pojazd zamelduje się na granicy. Należy zakładać, że wszyscy zagraniczni przewoźnicy znają te normy.

Szybciej z zagranicy

Ustawa precyzuje, że zgłoszenia należy dokonać w terminie nie krótszym niż pięć dni przed rozpoczęciem przewozu lub w przypadku dokonania zgłoszenia przez Straż Graniczną przed udzieleniem zezwolenia na wjazd pojazdu z towarem niebezpiecznym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, czyli jednym słowem, gdy kupujemy w kraju, to musimy planować wcześniej zakupy, a gdy za granicą – nie!

Trochę historii

Przepisy w zakresie zgłaszania zmieniono trzy razy. Pierwsza regulacja to rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia. Drugim w kolejności było rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 października 2005 r. w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia (Dz. U. Nr 207, poz. 1734 oraz z 2006 r. Nr 100, poz. 695). Zmieniono w nim klasyfikacje towarów zakaźnych. Ostatnim zaś, najaktualniejszym, jest  rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia.

Jak dokonać zgłoszenia?

Zgłoszenie dokonywane jest w formie pisemnej i powinno zawierać następujące dane: numer UN towaru niebezpiecznego i jego prawidłową nazwę przewozową – zgodnie z umową ADR; numer klasy oraz numer grupy pakowania, o ile występuje, a w przypadku towaru klasy 1 – kod klasyfikacyjny, zgodnie z umową ADR; ilość towaru i sposób jego przewozu – odpowiednio w cysternie, luzem lub w sztukach przesyłki; planowane miejsce i czas rozpoczęcia przewozu; planowaną trasę przewozu; odpowiednio imię, nazwisko i miejsce zamieszkania albo nazwę i siedzibę oraz adres przewoźnika, nadawcy i odbiorcy towaru.

Kierowca podczas przewozu nie musi posiadać kopii zgłoszenia. Rozporządzenie dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy Rady nr 94/55/WE z dnia 21 listopada 1994 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstwa Państw Członkowskich w odniesieniu do transportu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 319 z 12.12.1994, str. 7; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 7, t. 2, str. 217).