Wschodnia brama Europy

Kolej Transsyberyjska (Transsib) jest najdłuższą linią kolejową na świecie. Jej całkowita długość wynosi około 10 tys. km (9288,2 km) i obejmuje 7 stref czasowych oraz przecina 16 dużych rzek, jak Wołga, Ob, Jenisej, Oka, Amur i inne. Liczący 39 km odcinek tej linii kolejowej prowadzi wzdłuż wybrzeża Morza Japońskiego. Eksperci nazywają Kolej Transsyberyjską arcydziełem sztuki inżynieryjnej. Przy jej budowie zastosowano wszystkie najnowsze osiągnięcia nauki i techniki tamtego czasu. Dziś droga z Moskwy do Władywostoku pociągiem trwa 6 dni. W XIX wieku, gdy Kolei Transsyberyjskiej jeszcze nie było, droga z Moskwy do Władywostoku trwała niemal rok. Pojazdy konne potrzebowały 362 dni, aby ją pokonać.

Arcydzieło sztuki inżynieryjskiej

Kolej Transsyberyjska została zbudowana w latach 1891-1916 między Czelabińskiem i Władywostokiem, łącząc w ten sposób europejską i azjatycką część Imperium Rosyjskiego. Pomimo sędziwego wieku trasa nie utraciła swego znaczenia i do dziś pozostaje zjawiskiem unikatowym w historii kolejnictwa. Została ona zbudowana przede wszystkim w celu rozwoju gospodarczego i eksploatacji niedostępnych regionów Syberii.

Jak nietrudno się domyśleć, przedsięwzięcie o tak ogromnej skali nastręczało mnóstwa problemów. Największym był oczywiście fakt, że trasa kolei w znakomitej większości przebiegała przez tereny o wyjątkowo niesprzyjających warunkach klimatycznych. Obszary absolutnie bezludne, brak dróg umożliwiających dowóz materiałów, wiecznie zmarznięta ziemia, ogromne rzeki i jeziora przecinające bieg nowo budowanej drogi kolejowej sprawiały, że przedsięwzięcie było projektem niemal nie do zrealizowania. W okresie najintensywniejszych prac przy tworzeniu nowego szlaku zaangażowanych było około 90 tysięcy ludzi, w większości więźniów i chłopów. Wielu z nich budowę tej kolei – jednego z symboli Rosji – przypłaciło życiem.

Długość części europejskiej obejmuje 19% całkowitej długości linii, a część azjatycka aż 81%. Granica między Europą a Azją jest oznaczona małym obeliskiem na 1778 km w pobliżu miasta Perwouralsk. Dziś Transsib jest nowoczesną, dwutorową i zelektryfikowaną linią kolejową, wyposażoną w nowoczesne środki łączności i sterowania ruchem. Transsib wykorzystuje również zaawansowaną technologię komercyjnych punktów kontrolnych, które są wyposażone w nowoczesne urządzenia monitorowania stanu ładunków. Jest to również najkrótsza droga pomiędzy Europa a Azją stanowiąca podstawę systemu transportowego Rosji. Transsib posiada na całej swej długości tory przystosowane zarówno do przewozu ciężkich ładunków, jak i do obsługi kolei dużych prędkości.

Gigantyczne elektryczne lokomotywy o nazwie „Jermak” mogą ciągnąć zestawy kolejowe liczące 78 wagonów – ich łączna długość sięga kilometra. Uruchomienie takich zestawów wymagało zwiększenia nośności wielu mostów i wiaduktów. Szczególnie gruntownej przebudowy wymagał potężny most na rzece Amur koło Chabarowska na rosyjskim Dalekim Wschodzie. Takie właśnie zestawy mają przewozić kontenery do Europy.

Kolej Transsyberyjska stanowi naturalne przedłużenie międzynarodowego korytarza transportowego nr 2 (Berlin – Warszawa – Mińsk – Moskwa – Niżny Nowogród). Na wschodzie kolej ta zapewnia dostęp do sieci kolejowych w Korei Północnej, Chinach i Mongolii, a na zachodzie, przez rosyjskie przejścia graniczne w byłych republikach Związku Radzieckiego do krajów Europy Zachodniej.

Dla krajów Europy Kolej Transsyberyjska stanowi możliwość dotarcia do wielu wschodnich rynków, takich jak: Kazachstan, Korea, Chiny, Mongolia czy też sama Rosja. Już dzisiaj kolejowe zestawy kontenerowe przewożą rocznie 987,7 tys. TEU (rosyjskie dane z roku 2010), z czego 280,3 TEU w ruchu międzynarodowym. Co roku przewozy rosną w tempie niemal 50%.

Przebieg Kolei Transsyberyjskiej

Nazwa „Kolej Transsyberyjska” obejmuje trzy główne szlaki mające swój początek na Dworcu Jarosławskim w Moskwie. Najdłuższy z nich – linia transsyberyjska – mierzy 9289 km i wiedzie przez Niżny Nowogród, Omsk, Krasnojarsk i Irkuck do Władywostoku. Jest to najdłuższa trasa kolejowa na świecie, przecinająca osiem stref czasowych, a podróż nią zajmuje tydzień. Pozostałe dwa szlaki kończą bieg w Pekinie. Linia transmandżurska pokrywa się z transsyberyjską do miejscowości Tatarskaja, a następnie kieruje się na południowy wschód w kierunku Chin. Kolej Transmongolska oddziela się od głównego szlaku w Ułan Ude i przez Ułan Bator prowadzi do Pekinu. Kolej Transsyberyjska w projektach międzynarodowych organizacji takich jak: UNECE (Europejska Komisja Gospodarcza Narodów Zjednoczonych), ONZ ESCAP Komisja Gospodarczo-Społeczna Narodów Zjednoczonych ds. Azji i Pacyfiku), OSŻD Organizacja Współpracy Kolei) jest traktowana jako priorytetowy szlak transportowy pomiędzy Azją a Europą.

W Federacji Rosyjskiej Transsib przechodzi przez terytorium pięciu okręgów federalnych, stanowiących „kręgosłup ekonomiczny Rosji”. Wzdłuż jej przebiegu znajduje się ponad 80% potencjału przemysłowego Rosji i złoża głównych zasobów naturalnych, w tym ropy naftowej (wydobycie 20%), gazu ziemnego, węgla (wydobycie 65%), drewna (zasoby 25%), rud żelaza i metali nieżelaznych. Kolej Transsyberyjska przebiega przez 87 miast i miejscowości, z których 14 to istotne centra przemysłowe Federacji Rosyjskiej. Koleją tą przewozi się ponad 50% ładunków stanowiących przedmiot handlu zagranicznego i tranzytu.

Konkurencja dla transportu morskiego

Początkowo Kolej Transsyberyjska nie była przeznaczona do międzynarodowego ruchu tranzytowego. Jednak od samego początku eksploatacji tej linii kolejowej ruch taki funkcjonował. Dziś Transsib jest doskonałym narzędziem do zaspokajania wciąż rosnącego popytu na przewozy towarowe. Teoretyczne możliwości przewozu ładunków pozwalają na transport 100 mln ton rocznie. Jednak faktyczna masa przewiezionych ładunków znacznie odbiega nie tylko od oczekiwań, ale również od możliwości. Wynika to przede wszystkim z faktu, że podstawową gałęzią transportu pomiędzy Dalekim Wschodem a Europą od kilkunastu lat jest transport morski.

Jest to również najkrótsza droga pomiędzy Europa a Azją stanowiąca podstawę systemu transportowego Rosji

Dostępne statystyki pokazują, że roczna wielkość handlu między Europą a Azją kształtuje się na poziomie 700 mld dolarów, a dochody z tranzytu towarów wycenia się na 40 mld dolarów, z czego lwią część stanowi tranzyt drogą morską. Dziś na wschodnim wybrzeżu Rosji funkcjonuje ponad 30 handlowych portów morskich, ale nie odgrywają one żadnej istotnej roli w handlu międzynarodowym. Według danych z 2010 roku łączny obrót wszystkich portów Dalekiego Wschodu wyniósł 117 980 000 ton. Oczywiście najwięcej ładunków obsłużyły porty działające w Chinach. W kraju tym funkcjonowało 20 portów, z których każdy był w stanie obsłużyć więcej niż 100 mln ton rocznie. Wśród rosyjskich portów dalekowschodnich nie odnotowano takiego przypadku. W rezultacie, w ramach tranzytu, przez Rosję przechodzi jedynie 1-2% towarów pochodzących z krajów Dalekiego Wschodu.

Transport kolejowy ładunków Koleją Transsyberyjską ma jedną wyraźną przewagę – krótki czas tranzytu, który kształtuje się na poziomie 9-11 dni. Oznacza to, że dziennie można pokonać odległość wynoszącą nawet 1200 km (zakłada się, że dzienna trasa gigantycznych składów kontenerowych ma wynieść 1500 km). Oznacza to przejazd z Władywostoku do granic UE w 7 dni. Dla porównania należy wspomnieć, że transport drogą morską zajmuje od 35 do 40 dni. Jednocześnie transport kolejowy generuje znacznie mniejsze koszty oraz ogranicza do minimum czynności manipulacyjne wzdłuż całej trasy przewozu. Szacuje się, że transkontynentalny transport kontenerów koleją daje oszczędności wynoszące ponad 300 dolarów na każdym kontenerze. Czynnik ten sugeruje obiecujący kierunek rozwoju kolejowych przewozów towarowych w ruchu międzykontynentalnym.

Należy jednak podkreślić, że ta naturalna przewaga nie gwarantuje nagłego wzrostu zainteresowania tranzytem towarów z wykorzystaniem transportu kolejowego. Aby to mogło stać się realne, należy wiele zmienić. Przede wszystkim trzeba zacząć od wprowadzenia na rynek nowych produktów (usług), zagwarantować bezpieczeństwo i wdrożyć nowoczesne mechanizmy i procedury, które zachęcą potencjalnych klientów do zwiększenia wolumenu przewozów.

Transkontynentalny transport kontenerów koleją daje oszczędności wynoszące ponad 300 dolarów na każdym kontenerze

W 2012 roku całkowita wielkość międzynarodowych przewozów kontenerowych Koleją Transsyberyjską wyniosła 638 216 TEU (czyli prawie 20% więcej niż w 2011 roku), w tym: w przewozach tranzytowych przewieziono 102 094 TEU, w obsłudze importu – 280 407 TEU, a w obsłudze eksportu – 255 715 TEU.

W zestawach kolejowych stricte kontenerowych na linii transsyberyjskiej w roku 2012 przewieziono 286 085 TEU, w tym w ruchu tranzytowym – 69 707 TEU, w imporcie – 158 876 TEU, w eksporcie – 57 000 TEU.

Transport dużych kontenerów Koleją Transsyberyjską w I kwartale 2013 roku wzrósł o 5% w porównaniu do tego samego okresu 2012 roku i wyniósł 370 743 TEU. W przewozach wewnętrznych przewieziono 203 330 TEU, a w przewozach międzynarodowych – 167 413 TEU, w tym: w obsłudze przewozów tranzytowych – 25 006 TEU, w obsłudze przewozów importowych – 77 781 TEU, a w obsłudze przewozów eksportowych – 64 627 TEU.

Jednak pomimo stosunkowo dobrych wskaźników wzrostu, obecnie przez terytorium Rosji transportowane jest nieco ponad 1% całkowitego ruchu kontenerowego w komunikacji między Europą Zachodnią i Azją. Można więc mówić, że potencjał tkwiący w możliwościach Kolei Transsyberysjskiej nie jest praktycznie wykorzystywany. W przypadku złamania tego trendu i przyciągnięcia klientów roczny ruch tranzytowy może osiągnąć wielkości nawet 600-800 tys. TEU. Według szacunków ekspertów dodatkowe przychody rosyjskich firm transportowych mogłyby wynosić nawet 2 mld USD rocznie.

Jest oczywiste, że takiego wolumenu przewozów i przychodów Rosja nie jest w stanie zapewnić bez stworzenia odpowiednich warunków dla rozwoju eksportu, importu i tranzytu potencjału Kolei Transsyberyjskiej.

Na początku kwietnia 2013 roku Rosyjskie Koleje poinformowały o przygotowaniu zaktualizowanego Programu Ogólnego Rozwoju Sieci Kolejowej do roku 2020. Zgodnie z tym dokumentem potrzeba inwestycji na kwotę 562 mld rubli, z czego do roku 2018 konieczne jest zainwestowanie w rozwój i modernizację infrastruktury w regionie Dalekiego Wschodu 302 mld rubli. Realizacja działań na rzecz rozwoju Kolei Transsyberyjskiej i BAM (Bajkalsko-Amurskiej Magistrali) zapewni zwiększenie przewozów o kolejne 40 mln ton ładunków.