Tort paletowy do podziału

Od 2-3 lat obserwowana jest ekspansja pooli zamkniętych tzw. „kolorowych”. CHEP (palety niebieskie) informuje o procentowo dwucyfrowych wzrostach rok do roku i podaje, że w obrocie znajduje się 10 mln palet. Również operator poolu paletowego LPR (palety czerwone) w ramach EPS (Europejski Pooling System) podjął bardzo profesjonalne działania w Polsce. Powstały centra dystrybucyjne Warszawa, Poznań i nastąpiła rozbudowa portfolia klientów. W 2015 r. możemy spodziewać się dalszych ruchów związanych z optymalizacją kosztów logistyki, które będą również odnosić się do kosztów obrotu paletowego.

Czy w roku 2015 paleta EPAL skutecznie obroni swoją pozycję przed CHEP lub LPR? Po burzliwych latach 2013 i 2014 – czyli perturbacjach dla palet „białych” (poolu otwartego) w kontekście rozbieżności UIC – EPAL okazało się, że sytuacja dla palet „białych” się unormowała. Jest to najlepsze rozwiązanie dla klientów i rynku dystrybucyjnego chcącego pracować w oparciu o paletę wymienną.

Cena palet

Obecnie tylko niewielka część przedsiębiorstw posiada właściwą wiedzę na temat własnych kosztów związanych z gospodarką paletową, a w szczególności kosztów wymiany palet EPAL. O ile w przypadku pooli kolorowych cena wynika z oferty właściciela poolu (CHEP, LPR) i negocjacji, o tyle koszty obrotu paletowego w przypadku palety EPAL są często nieznane. Wynika to między innymi z braku (lub niemożliwości realizacji) dozoru właścicielskiego, różnego rozłożenia kosztów na wielu uczestników łańcucha dostaw oraz ryzyka i nieszczelności systemu kontroli w łańcuchu dostaw. W związku z tym, że firmy posiadają coraz lepsze narzędzia ewidencyjno-analityczne, w najbliższym czasie ta wiedza będzie przekładana na określone rozwiązania. Co istotne – nowe palety EPAL i palety „kolorowe” mają często tych samych producentów. Dlatego na poziomie produkcji można mówić o takim samym poziomie kosztów. Różnica to obciążenie palety białej zewnętrznymi kosztami licencji i dozoru produkcyjnego. W przypadku palet „kolorowych” dochodzi specyficzne oznakowanie (głównie barwienie). Tym, co może wpłynąć w 2015 r. na dostępność palet (i cenę), jest istniejące zagrożenie dostępności surowca. Dotychczas stali odbiorcy (w tym producenci palet) mieli gwarantowany zakup surowca z zasobów Lasów Państwowych (70%). W 2015 r. ta pula została uszczuplona z prawie 22 mln m3 do nieco ponad 19 mln m3. Ta sytuacja może wywołać wzrost cen palet nowych (cena komercyjna). Z danych publikowanych na www.gieldapaletowa.pl w okresie ostatnich 2-3 lat ceny palet były stabilne (ok. 28 zł netto z różnicami procentowymi do 5-8%), przy pełnej dostępności surowca i stabilnej cenie drewna (cena drewna wg GUS 2012 -186 zł, 2013 -171 zł, 2014 – 188 zł za m3).

Czy w obliczu skrupulatnie liczonych kosztów w 2015 r. nastąpią istotne zmiany w podziale „paletowego tortu” pomiędzy rozwiązania oparte o pool otwarty i paletę „białą” (EPAL) lub „kolorowy” (w szczególności CHEP, LPR, IPP)?

Koszty cyklu paletowego

Często w firmach w imię dobrej współpracy z klientem nie egzekwuje się w sposób należyty prawidłowej wymiany palet, licząc w tej kwestii na spolegliwość klienta. Tymczasem straty „kilku złotych” wymnożone wielokrotnie przez kilkadziesiąt tysięcy cykli paletowych dochodzą niejednokrotnie nawet do kilkuset tysięcy złotych. Nawet przy wydawaniu produktu z własnego magazynu centralnego do własnych placówek detalicznych (jeden cykl) bywa, że rocznie trzeba dokupić 20-25% palet. W liczbach bezwzględnych oznacza to, przy założeniu, że z magazynu wychodzi 10-12 tys. palet miesięcznie, ok. 30 tys. palet EPAL, co daje 1 mln zł strat. Olbrzymie pieniądze na wdrożenie rozwiązania systemowego.

Pierwsze analizy dotyczące kosztów cyklu obrotu paletowego dla poolu otwartego EUR/EPAL pokazał ECR w 2009 r. publikując dane z tzw. arkusza paletowego. W arkuszu podane były koszty wielu czynności i ich wpływ na cenę jednostkowego obrotu paletowego (cyklu). Średni jednostkowy koszt cyklu tak obliczony (na podstawie danych z grupy firm głównie FMCG) wynosił 9,36 zł/cykl. Arkusz paletowy mimo szczegółowości jest obarczony błędami, ponieważ niedokładnie pokazuje zamrożony kapitał czy koszty palet pod piki produkcyjno-sprzedażowe. Obecnie, aby wyszacować koszty obrotu paletowego, można skorzystać z kalkulatora na stronie EP Serwis. http://epserwis.com.pl/pl/kalkulator-kosztow/. Dla średniej firmy wynoszą one 13-15 zł. Dokładnie przeprowadzone obliczenia są zbieżne z tymi, które pokazuje kalkulator.

Niestety w wielu firmach analiza kosztów obrotu paletowego często ogranicza się do jednej, dwóch danych np. kosztów dokupu rocznego. Koszty te nie są analizowane w szerszym kontekście logistycznym łańcucha dostaw. Zadania na przyszły rok sprowadzają się na ogół do ograniczenia budżetu zakupu palet (o określony współczynnik kwotowy czy procentowy), a nie do szukania rozwiązań systemowych. Naturalnie najprostszym rozwiązaniem jest zmniejszanie cen zakupu, ale to nie jest żadnym systemowym rozwiązaniem i prowadzi jedynie do obniżenia jakości i do aktywizacji szarej strefy.

Koszty systemowego zarządzania paletą EPAL (EUR)

Ponieważ w poolu otwartym opartym na paletach EPAL (EUR) występuje globalizacja rozwiązań, koszty (szczególnie zasilania poolu w palety) rozkładają się na wiele podmiotów, praktycznie nie istnieje konieczność realnego zwrotu palet. Prawie 25-letnia tradycja palet EUR i poolu palet „białych” tzw. EPP – Europejskiego Poolu Paletowego, gwarantuje, że rozwiązania EPAL powinny być tańsze od rozwiązań z poolami zamkniętym.

Konkurencyjność systemu wymiennego EPAL leży po stronie licencjodawcy, ale też każdego uczestnika poolu otwartego

Potwierdzeniem tego jest rynek paletowy w Polsce. Ponad 22% firm deklaruje używanie tylko palet EPAL (EUR). W kraju w obrocie jest około 35 mln palet EUR- EPAL i około 10-12 mln takich palet jest dokupowanych corocznie przez polskich użytkowników (wg raportów rynkowych (m.in. EPAL). Analizując ostatnie lata widać jednak stagnację w rozwoju rynku palet EPAL. Rok 2012 to europejska produkcja 66,7 mln palet, 2013 to 63,7 mln palet. W okresie „po zmianach”, czyli w okresie sierpień 2013 – sierpień 2014 wyprodukowano 63,5 mln palet EPAL. Nadwyżka produkcji w Polsce jest eksportowana głównie do Niemiec, ale tu również widać zmiany. Wg Statistisches Bundesamt z sierpnia 2014 widać, że w okresie I-IV 2014 w stosunku do analogicznego okresu 2013 nastąpiło zmniejszenie ilościowe o 2%, dotyczy to również innych eksporterów na rynek niemiecki np. producenci z Czech (zmniejszenie o 1%). Najwyższa cena palet nowych występuje w południowych landach Niemiec i wynosi 7,3–7,5€, ale należy pamiętać, że w tej cenie wliczony jest koszt transportu ok. 1,2-1,5 € na każdej palecie.

Obecnie nie istnieje systemowe zarządzanie poolem palet EPAL. Na rynku mamy do czynienia z trzema elementami, których cele biznesowe nie są w pełni zbieżne:

I. EPAL – czyli licencjodawca (produkcja, naprawa, elementy kontroli procesu prowadzone przez Bureau Veritas na zlecenie EPAL)

II. Licencjobiorcy-producenci palet oraz podmioty naprawiające palety wg licencji EPAL

III. Firmy kupujące palety (nowe, używane, naprawione) i wprowadzające je do łańcucha dostaw jako opakowanie zwrotne.

Systemowe podejście oznacza:

•  Rezygnację z prostego modelu KUPIĆ palety, wprowadzić je do poolu i liczyć, że do nas wrócą w wymaganym standardzie i czasie (takie same ale nie te same). W takim podejściu palety są wszystkich i niczyje.

•  Dostarczenie ich UŻYTKOWNIKOWI w ilościach i czasie dla niego najwygodniejszym, bez konieczności ponoszenia kosztów braków i nadwyżek, zabezpieczenia, naprawy, itp.

•  Właściwe przejęcie z rynku nadwyżek palet, ale nie tylko poprzez ich odsprzedawanie i z późniejszym dokupem przy zwiększonych potrzebach. Różnica sprzedał/kupił to co najmniej 8-10 zł/cykl.

• qCEL jako największa ilość rotacji dla wszystkich podmiotów od licencjodawcy (EPAL) do firmy utylizującej palety. Gwarantuje to rozkład kosztów stałych (zakup, naprawa) na wiele cykli.

• Przewidywalne koszty cyklu oraz ryzyka związanego z procesem wydania/zwrotu.

• Odpowiedzialność za licencjonowany produkt na każdym etapie jego „życia” i działania ukierunkowane na efekt, aby wymogi licencji nie zmniejszały, lecz zwiększały konkurencyjność.

Te założenia można by wdrażać tylko wtedy, kiedy dominująca jest centralizacja działań w oparciu o prawo własności. Jedynie takie działania gwarantują skuteczne funkcjonowanie systemowe. Należytą dbałość i skuteczność. Jest to możliwe dla poolu otwartego palet EPAL, ale podjąć się tego może tylko podmiot o odpowiednim kapitale, kompetencjach i pozycji (możliwości współpracy z różnymi uczestnikami łańcucha dostaw). Podmiot, który umiejętnie pokieruje standardem własnych palet wynajętych klientom i tych wprowadzanych do poolu otwartego przez innych użytkowników. Taką pozycję mają najwięksi operatorzy logistyczni, lecz nie realizują tych projektów, skupiając się na swoim core bussines 3PL czy 4PL. Być może nie zajmują się też paletami z powodu dużego ryzyka. Obecnie taki projekt prowadzony jest w sposób profesjonalny i skuteczny jedynie przez EP Serwis. Jeżeli tego typu projekty nie mają przełożenia na własność palety – ryzyko nieskuteczności jest duże. W przypadku nieskutecznych działań, firmy przechodzą na różne formy pooli zamkniętych. Przykładem może być występujący w niektórych sieciach pool zamknięty (z palet EUR wycofanych z obrotu i specyficznie oznakowanych) we własnym obrocie (magazyn centralny a placówki detaliczne). Inny przykład to przejście firmy KNAUF z poolu otwartego EPAL na własny pool KNO. Weryfikacja odbiorcza palet EPAL u klienta to prawie zawsze zadrażnienie w relacjach handlowych z klientem.

Przejęcie rynku – prawda czy mit?

Jakimi argumentami dysponują poole kolorowe w ekspansji rynkowej? Oprócz najważniejszej rzeczy, czyli centralizacji i własnych palet, w ich działalności widać profesjonalizm i planowane wejścia na nowe rynki. Imponująca jest również dynamika: np. CHEP 2006 r. to około 0,2 mln palet, a w 2014 r. to rząd 10 mln palet w obrocie. Należy pamiętać, że poole kolorowe to: wieloletnie know-how poza granicami Polski, coraz bardziej porównywalne koszty obsługi ze względu na: stabilizację waluty, przeniesienie kosztów produkcji i obsługi do Polski, efekt skali oraz coraz więcej rekomendacji klientów, które wynikają z powiązań łańcucha dostaw i obsługi międzynarodowej.

Poole kolorowe konkurują z sobą, ale nie na rynku polskim, a np. na rynku brytyjskim (udział 90% tych pooli z dominacją CHEP, ale rosnącą pozycją LPR). Na polskim rynku raczej można mówić o wspólnym spojrzeniu na rynek przez osoby zarządzające poolami kolorowymi. Wystarczy zacytować panią Kingę di Salvo, Country General Managera CHEP Polska: „Szacuje się, że dzięki korzystaniu z wynajmu palet i wyeliminowaniu z łańcucha dostaw palet jednorazowych i wymiennych palet typu EUR, światowe zużycie drewna zmniejsza się rocznie o 23 miliony drzew”.

Analizując potencjalne ruchy rynkowe w zakresie gospodarki paletowej, należy zwrócić uwagę na dodatkowe czynniki, które stabilizują rynek poolu otwartego (EPAL), opóźniając ekspansję pooli kolorowych. Zaliczyć do nich należy:

• W zakresie jakości – poziom uszkodzeń i standardu, odpowiedzialność za paletę z poolu otwartego (EPAL) w łańcuchu dostaw jest różna. np. operator logistyczny z reguły nie bierze odpowiedzialności za paletę pod produktem. To wygodne rozwiązanie powoduje, że operator nie odpowiada praktycznie za uszkodzenia palet w transporcie.

• Przy dostawie – odbiorca jednostronnie ocenia standard palety EPAL pod produktem. Przy weryfikacji negatywnej paleta traktowana jest jako jednorazowa bezzwrotna (tzw. odpisy). Dzięki temu brak strat palet EPAL u dużych odbiorców jest minimalna.

• Dość liberalna polityka w zakresie odzysku i recyklingu. Obecnie opłaty ponoszone są przez „wprowadzającego nową paletę” na rynek, a być może płatnikiem powinien być podmiot uniemożliwiający kolejną rotację.

• Paleta EPAL w każdym stanie jest formą kapitału (często nieudokumentowanego). Paletę nową lub używaną może dokupić i odsprzedać każdy i w wielu miejscach odzyskując kapitał.

• Zmiana systemu z poolu otwartego EPAL na dowolny pool zamknięty to rewolucja dla każdej organizacji, proces skomplikowany i czasochłonny.

Czy paleta “biała” i pool otwarty może się przeciwstawić ekspansji pooli zamknietych?

Zdecydowanie tak, ale pod warunkiem, że będziemy mówili o konkurowaniu systemów zarządzania poolem otwartym vs zarządzanie poolem zamkniętym. Konkurencyjność systemu wymiennego EPAL leży po stronie licencjodawcy, ale też każdego uczestnika poolu otwartego. Dla zwiększenia konkurencyjności poolu otwartego należy operacyjnie dążyć do:

•  Uniemożliwienia prostej i szybkiej „zmiany standardu” palety. Aby to osiągnąć, musi istnieć identyfikacja palety i szczelność w łańcuchu odpowiedzialności za jakość palety.

• Udokumentowania wszystkich ruchów palety na rynku włącznie ze zmianą standardu. Paleta jako nośnik logistyczny w zasadzie jest niepotrzebna osobie fizycznej, więc teoretycznie nie powinno to być problemem.

•   Pełnej odpowiedzialności licencjodawcy i licencjobiorców za palety oznaczone ich logiem (numerem). Najlepiej gdyby istniała historia palety np. poprzez system RFID. Obecnie po sprzedaży palety nie ma odpowiedzialności producenta wynikającej z licencji i oznaczenia licencyjnego.

• Eliminacji szarej strefy „na wejściu” poprzez kontrolę wszystkich elementów związanych z możliwością wprowadzania na rynek produktu podrobionego. Należy też kontrolować rynek drewna (producenci EPAL powinni być uprzywilejowani) oraz producentów urządzeń do oznaczeń licencyjnych. W Internecie bez problemu można znaleźć oferty urządzeń do podrabiania oznaczeń

• Paleta jest profesjonalnym nośnikiem logistycznym. W związku z tym produkcja takich palet powinna gwarantować konstrukcyjnie właściwe cechy wytrzymałościowe. Przy właściwym nadzorze licencyjnym EPAL i systemie kontroli Bureau Veritas jest to zapewnione. Powtarzalność i jakość produkcji powoduje, że również palety do największych pooli zamkniętych (CHEP, LPR) produkowane są u tych samych producentów (i wg tych samych standardów) co palety EPAL. Ale jak wygląda procedura procesu naprawy palet w poolu EPAL? Wg obowiązujących przepisów wbicie w paletę w magazynie w celu jej wzmocnienia gwoździ budowlanych czy użycie elementów z innej używanej palety eliminuje ją z rynku. Licencjonowana firma naprawcza EPAL oznacza paletę tzw. gwoździem naprawczym. Związane to jest z opłatą licencyjną. Oprócz tego firmy naprawiające palety są cyklicznie kontrolowane, co również wiąże się z kosztami. Realny skutek takich ostrych wymogów co do naprawy był taki, że w latach 2011-2012 naprawiano po ok. 4,3 mln palet EPAL, a w 2013 r. około 3,5 mln palet. Pozostaje pytanie, czy ok. 800 tys. palet naprawiono „nielegalnie” czy zostały wycofane z rynku?

Wydaje się, że pool otwarty EPAL będzie w dalszym ciągu ważnym uczestnikiem rynku paletowego i będzie prowadził działania wzmacniające swoją pozycję (systemowe i operacyjne). Rynek, na którym istnieje konkurencja, jest najlepszym rozwiązaniem dla klientów. Jednak trzeba analizować dogłębnie każde przejście z poolu otwartego do zamkniętego. Szczególnie firm, które miały wymianę palet EUR/EPAL „poukładaną”, np. BUNGE, COLIAN, INCO VERITAS. Myślę, że „pilnowanie” własności i wdrażanie systemu wynajmu palet zamiast ich zakupu jest rozwiązaniem, które zmniejszy ryzyko finansowo-kapitałowe oraz pozwoli zmieniać koszty stałe na zmienne.

EPAL skutecznie realizuje szerszą filozofię działania wg nowoczesnego schematu 4P: PEOPLE – ludzie, PLANET – earth (ziemia), PROFIT – zysk, PURPOSE – cel

Ostatnie 10 lat w gospodarce paletowej były bardzo ciekawe i zrobiono bardzo dużo, aby ten proces uporządkować. Należy pamiętać, że historia pooli paletowych to nieco ponad 50 lat, a w „obecnej postaci” to około 25 lat. Jeżeli chodzi o pool zamknięty, to CHEP w 1958 r. wprowadził usługę wynajmu, ale dopiero wprowadzenie palety czterowejściowej w 1992 r. zrewolucjonizowało rynek. W przypadku poolu otwartego to historia palety EUR datuje się od 1961 r., czyli od inicjatywy UIC (Union Internationale des Chemins de fer – UIC) wprowadzenia palety uniwersalnej i powołania EPP (Europejskiego Poolu Paletowego). Historia EPAL to rok 1991 oraz powstanie EPAL Polska w 1999 r. , a także usamodzielnienie EPAL-a w 2013 roku.

Istotne, że EPAL skutecznie realizuje szerszą filozofię działania wg nowoczesnego schematu 4P: PEOPLE – ludzie, PLANET – earth (ziemia), PROFIT – zysk, PURPOSE – cel. To ważne, aby tak duży koordynator rynkowy angażował się w szeroko rozumianą działalność środowiskową, ekologiczną i społeczną. Takie działania jako misję od kilku lat realizują country managerowie pooli „kolorowych”.