Palety i poole w logistyce

W logistyce standardem staje się obecnie identyfikacja, lokalizacja towarów, dostaw oparta o monitoring i wizualizację. Wiele towarów jest lokalizowanych przy pomocy Internetu oraz technologii bezprzewodowych. Z użyciem tych technologii realizowana jest kompletacja czy formatowane są jednostki ładunkowe. Chipy identyfikacyjne są wszechobecne, znajdują się już nawet na kostkach masła o wartości kilku złotych.

W przypadku palet mamy jednak do czynienia z towarem, który mógłby być znakomitą bazą dla logistycznych czynności technologiczno-informatycznych, ponieważ jest uniwersalnym nośnikiem. Paleta drewniana niestety nie zmienia się ani technologicznie, ani „informatycznie” od dekad. Pamiętać należy, że istotą logistyki jest integracja zarządzania przepływami: materiałów, finansów związanych z przepływem materiałowym i z przepływem informacji związanej z efektywnością logistyki.

Tylko spójna analiza tych przepływów może przynieść wymierne korzyści procesowe. Palety to tylko narzędzie dla logistyki rozumianej jako proces zarządzania całym łańcuchem dostaw. Dobór opakowań i ich nośników (w tym palet) musi to wspomagać. Właśnie – wspomagać, a nie dezorganizować proces. Najważniejsza jest potrzeba klienta i potrzeba organizacji – na tej podstawie należy wybrać możliwe drogi wyboru.

Jako motto rozważań, przytoczę słowa Mariusza Jedlińskiego z IV Konferencji Paletowej EPAL, z jego Raportu z badań dotyczących palet drewnianych: „Jeśli producent palet jest wyłącznie tylko sam zadowolony z produkowanych wyrobów, to jest to jak najkrótsza droga do jego porażki. O sukcesie decyduje bowiem nie jego stan samozadowolenia, ale zadowolenie z jego wyrobu wszystkich innych użytkowników”.

Jeżeli określenie „producent palet” zmienimy na „właściciel poolu” to aspekt rozważań obejmie idealnie potrzeby tego artykułu. Na rynku mamy w zasadzie dwie możliwości albo korzystamy z palety standardowej (standardy pooli) albo dopasowanej indywidualnie do potrzeb. Rynek oferuje:

1) Palety standardowe – mówimy tu o paletach w powtarzalnym standardzie konstrukcyjnym i wymiarowym, czyli całej rodzinie palet EUR (obecnie EPAL, UIC), ale również specjalistycznych np. palety chemiczne CP lub np. palety higieniczne H; Standardowe palety są wprowadzane przez użytkowników do tzw. poolu otwartego i są wymieniane wg zasady „paleta taka sama, ale nie ta sama”.

2) Palety standardowe udostępniane przez dostawcę (który jest ich właścicielem) – mają indywidualne oznaczenie, konstrukcję, nośność, a często i wymiary; w grupie tej mieszczą się różne pod względem wymiaru i nośności palety z pooli kolorowych: CHEP, LPR, IPPLogipal. Dla właściciela tych pooli wypożyczanie palet stanowi główny biznes. Właściciel poolu dostarcza i odbiera palety, np. do producenta, a odbiera od klienta producenta wg zasady „oddaj paletę z moimi oznaczeniami”. Każda rotacja wiąże się z określonym kosztem.

3) Poole dostawcy/producenta np. palety KWO firmy Knauf czy firmy H+H, ale również stosowane w obrocie wewnętrznym sieci handlowych np. Carrefoura. Palety te pod towarem są udostępniane odbiorcom/klientom i w różnej formie podlegają opłacie kaucyjnej. Celem prowadzenia pooli jest zachowanie bezpieczeństwa produktu, efektywność i optymalizacja kosztów. Przy zwrocie palet do producenta następuje zwrot kaucji (korekta faktury).

4) Palety niestandardowe to z reguły palety jednorazowe, które można podzielić na:

a) palety jednorazowe o typowym standardzie wymiarowym, które ze względu na potrzebę niższej nośności można „odchudzić”, a tym samym obniżyć cenę;

b) palety jednorazowe specjalistyczne, których wymiary i konstrukcja są indywidualnie dopasowywane do potrzeb klienta (towaru).

Po operacji dostawy paleta jednorazowa wraz z towarem przechodzi na stan posiadania odbiorcy. Do rozwiązania pozostaje problem kosztów utylizacji. Część krajów np. Francja wymaga pokrywania kosztów utylizacji drewna łącznie z kosztami segregacji odpadu (palet) na drewno i metal (gwoździe). Z takim oczekiwaniami klientów będziemy się spotykali coraz częściej.

Zalety korzystania z palet standardowych:

• powtarzalność konstrukcyjna (jakość surowca, montaż) i wytrzymałościowa,
• certyfikacja standardu palet w zakresie wykonania przez właściciela standardu,
• synergia i kompatybilność w systemie logistycznym (transport, magazynowanie),
• określony, stabilny rynek dostawców palet,
• możliwość odzyskania znaczącej części wartości palety po jej wykorzystaniu poprzez wielokrotność jej wykorzystania.

Standard, jakość i powtarzalność kosztuje, wiec korzystanie ze standardowych palet wiąże się z relatywnie wyższą ceną. Paleta EPAL (o standardowych wymiarach 800-1200 mm) kosztuje ok. 30 zł. Paleta jednorazowa przy kilkunastoprocentowym „odchudzeniu” wymiarów elementów to 12-14 zł. Oszczędności dotyczą większości elementów czyli deski, klocki, sposób zbijania itd.

Paleta własna, wynajęta czy powierzona?

Dylemat dotyczący wyboru między paletą własną, wynajętą czy powierzoną ma niejedna organizacja. Przy podejmowaniu decyzji należy uwzględnić trzy grupy zagadnień:

• koszty – zarówno w pojęciu kapitału, inwestycji, kosztów zapasu palet, jak i również ryzyka biznesowego,
• bezpieczeństwo pracowników oraz towarów w procesie – paleta może chronić wymiarem większym od wymiaru towaru,
• proces ochrony środowiska (recykling), innowacji, rozwoju.

Najprostszą sytuację mamy w przypadku palet jednorazowych i powierzonych. To rozwiązania narzucane przez naszego dostawcę. Ze strony odbiorcy może nastąpić tylko częściowa modyfikacja zasad. W przypadku palet powierzonych należy pamiętać o certyfikacji ich nośności. Paleta składowana, w szczególności na regały w magazynie wysokiego składowania, powinna być przebadana przez akredytowaną placówkę certyfikującą np. Instytut Technologii Drewna, który zbada właściwości techniczno-użytkowe palet i określi ich nośność.

Z mojej wiedzy wynika, że nie ma formalnego przepisu określającego zasadę, że na regał wysokiego składowania nie można położyć palety EPAL z towarem najpierw zblokowanym na palecie jednorazowej czy powierzonej. Certyfikat przebadanej palety np. EPAL, UIC, CHEP czy LPR gwarantuje nam bezpieczeństwo składowania na regale i to ona ma przenosić obciążenie blok <> regał. Oczywiście należy dołożyć niezbędnej staranności, aby tak powstały blok był monolityczny (taśmy opasujące). Logistyka to dziedzina praktyczna, a z danymi się nie dyskutuje. Należy zwracać uwagę na wymiary np. na to z jakich elementów paleta jest zbudowana. Paleta z desek o grubości 18-19 mm nigdy nie będzie mocniejsza niż paleta z desek 22 mm bez względu jakie oznaczenie będzie nosiła. Klocek o wymiarach 78x145x100 mm z prawidłowo ułożonymi słojami lub prawidłowo sprasowany zawsze będzie mocniejszy niż „odchudzony” o kilka milimetrów.

Warto też przeanalizować specyfikę nośności. Większość logistyków wie, że paleta EPAL ma nośność 1500 kg, ale na pytanie czy jest to nośność statyczna, dynamiczna czy regałowa odpowiedź nie jest taka oczywista. Nośność statyczna to maksymalne obciążenie jednej palety stojącej nieruchomo na podłożu, określa się czasami jako paletę obciążaną poprzez piętrowanie blokowe. Dla podanych na Rysunku 1 wymiarów nośność statyczna wynosi 4000 kg.

Nośność dynamiczna palety to maksymalne obciążenie palety w trakcie transportu, czasami podaje się jako dopuszczalne obciążenie przy równomiernym obciążeniu ładunkiem. Ta wartość gwarantuje bezpieczne podnoszenie palety obciążonej produktami. Paleta nie powinna w tym czasie pękać ani się odkształcać. Dla wyżej podanych wymiarów to 1500 kg.

Nośność w regale to maksymalne obciążenie palety stojącej w regale magazynu wysokiego składowania. Wartości tej nie powinniśmy przekroczyć, gdy zamierzamy składować towar na paletach w regałach. W warunkach technicznych nieraz mówi się też o palecie obciążonej nierównomiernie. Pamiętajmy, że mamy tu do czynienia z innym obciążeniem elementów palet (oparcie jest tylko liniowe na trawersach regału). W tym przypadku obciążenie nie powinno przekraczać 1000 kg.

Koszty i ryzyko w obrocie paletowym

Koszty w obrocie paletowym wynikają m.in. z wydatków ponoszonych podczas zakupu i finansowania, z kosztów ponoszonych na jeden cykl wymiany, a także z tych związanych z ryzykiem utraty palet (a tym samym kapitału).

Z założenia pool otwarty (EPAL) powinien być tańszy, ponieważ rozwiązania są globalne, koszty inwestycyjne rozkładają się na wiele podmiotów i praktycznie nie istnieje konieczność realnego zwrotu palet.

Tworząc dla użytkownika palet algorytm powstawania kosztów obrotu paletowego, w zależności od rodzaju używanego poolu, należy uwzględniać wszystkie koszty – nie tylko zakupu palet. Koszty zakupu palet EPAL i palet do pooli kolorowych są podobne. Najczęściej produkują je ci sami producenci. Różnica powstaje przy oznaczaniu poolu (wypalanie znaków lub etap „kolorowania”).

Używając palet EPAL, firma pod produktem wysyła swoją własność i musi oszacować, jakie koszty poniesie do czasu jej utylizacji, czyli koszty: zakupu palet dla poolu, zwrotów od klienta, napraw, przechowania, administracji, amortyzacji, kapitału i jego kosztów pozyskania oraz zarządzania zakupem.

Dla użytkownika palety białej i poolu EPP (Europejski Pool Paletowy) EPAL jedną z pierwszych jest podjęcie decyzji o zakupie palet pod dostawę lub o zasileniu poolu.

To inwestycja i koszty stałe. Pytanie użytkownika poolu EPAL dotyczy tego, czy zasilać go paletami nowymi czy używanymi? Liczymy zawsze na zwrot palet w porównywalnej jakości. Jeżeli ktoś zakwestionuje jakość czy legalność naszych nowo kupionych palet pod towarem, to formalnie tylko my ponosimy odpowiedzialność. Nie ma regresu na producenta palet, mimo jego sygnatury licencyjnej. Dlaczego wiec kupujemy nowe palety? Warto je kupować (od sprawdzonego dostawcy), jeżeli wymogiem formalnym jest np. wilgotność. W kolejnych rotacjach utrzymanie wilgotności drewna na poziomie 22% jest fikcją.

W przypadku firmy farmaceutycznej standardem będzie zakup nowych palet. Znam firmy farmaceutyczne wyposażone w profesjonalny magazyn palet z własną suszarnią czy odkurzacze przemysłowe do odpylenia palet. Jednak branża budowlana czy FMCG też potrzebuje suchych palet, ponieważ na nich kładzione są często opakowania i towary o właściwościach higroskopijnych.

Drugim wskazaniem dla zakupu nowych palet jest wymóg IPPC (bezwzględnie wymagany w eksporcie). Obróbka cieplna powinna zniszczyć potencjalną florę i faunę związaną z drewnem – wtedy paleta dostaje znak IPPC. Użytkownicy palet mają świadomość, że nie jest możliwe, aby każda partia przy przekazaniu do kolejnego klienta (zwrot, wymiana) była poddana obróbce cieplnej. Dlatego też „właściwości” związane ze znakiem IPPC są takie same jak po pierwszej czy szóstej rotacji, czyli… żadne.

W wielu projektach obowiązuje gentlemen’s agrement – „ja dostarczam na nowych paletach, a ty mi oddajesz np. 70-90% palet nowych (czy po pierwszej rotacji)”. Wtedy zakup i wprowadzanie nowych palet ma sens. W pozostałych przypadkach, podejmując decyzje zakupowe powinniśmy rozważyć, czy choć palety używane są tańsze co najmniej o 25-30%, to zakup nowych znacznie zmniejszy ryzyko zwrotu palet o identycznej jakości?

Według norm oceny palet (karta ECR/POHID/EPAL) nie istnieją gatunki palet. W obrocie używaną paletą EUR/EPAL gatunki się jednak określa. Część klientów żąda dostaw na paletach EPAL, jednak możliwości odzyskania palet od danego Klienta są bliskie zeru. Dostawca kupuje więc palety w gatunku II lub III i wysyła na nich dostawę. Nie muszę dodawać, że palety już przy dostawie są traktowane jako niespełniające wymogów wymiany i kwalifikowane jako jednorazowe niezwrotne. Zasilanie EPP takimi paletami nie pomaga w utrzymaniu jakości poolu.

Dla użytkownika w przypadku pooli kolorowych problem zakupu nowych palet nie istnieje – to odpowiedzialność właściciela poolu. Koszty pooli kolorowych związane są z kosztem każdej rotacji, kosztem gotowości i kosztem zapasu. Firma pod produktem wysyła paletę, która nie jest własnością i liczy znane koszty. Bez wglądu na to czy „pracujemy” w oparciu o pool otwarty, czy zamknięty, nasze koszty należy rozważyć dla kilku grup przedstawionych na Rysunku 2.

Koszty palet związane są ryzykiem. Czy istnieją wątpliwości, jakie palety ma odebrać właściciel poolu kolorowego? W poolach kolorowych obowiązuje prosta zasada oznaczania:

• palety są w całości lub częściowo pomalowane na określony kolor (CHEP to palety niebieskie, LPR – czerwone, a IPP Logipal –brązowe),
• dodatkowo wg szablonu malowany jest znak marki,
• dodatkowo pojawia się znak fumigacji.

Koszt rotacji uwzględnia poziom uszkodzeń. Oczywiście zagubienie palety kosztuje, ale to marginalne zagadnienie.

Dla poolu paletowego otwartego (głównie EPAL) sam proces oznaczania już jest bardziej skomplikowany. Identyfikacja i weryfikacja palet EUR (obecnie EPAL i UIC) opiera się na: wypalaniu na klockach znaków brandowych (EPAL, UIC), wypalaniu numeru licencji producenta z datą produkcji oraz wypalanie znalu IPPC. W przypadku palet nowych dodatkowo są wbijane tzw. plomby, czyli oznaczenia (pasek metalowy) sposobu kontroli jakości produkcyjnej. W przypadku naprawy palety są oznaczane wbiciem w klocek środkowy tzw. gwoździa naprawczego.

Identyfikacja EPAL jest podstawą weryfikacji. Każdy potencjalny odbiorca palety może zakwestionować ich jakość, twierdząc, że są one doskonale podrobione. Fakt, że jest określony (wypalony) znak EPAL oraz znak licencji, nie powoduje regresu na producenta i właściciela poolu. A przecież każda paleta EPAL jest obciążana opłatą licencyjną, każda jest indywidualnie oznaczana w/w plombą (której nawet kształt wręcz przypomina chip). Dlaczego więc nie wprowadzić nowoczesności? Decyzja leży w kompetencjach właściciela poolu EPAL. W praktyce rynkowej plomby i gwoździe naprawcze wykorzystywane są. „wielokrotnie”. Plomby są wydłubywane i nabijane na inne palety „nowe”, prawie identyczne z wyprodukowanymi na profesjonalnych liniach, ale posiadające cieńsze elementy. Podobnie jest z gwoźdźmi naprawczymi . Nikt nie zutylizuje palety EPAL z gwoździem naprawczym. Gwóźdź jest wyciągany i może być „wykorzystany do polepszenia identyfikacji” innej palety. Możliwość weryfikacji historii (legalności) palety na podstawie identyfikacji elektronicznej byłaby olbrzymią wartością dodaną szczególnie dla palet EPAL (poolu otwartego). Nie powinny nikogo uspokajać kilkunastoprocentowe wzrosty sprzedaży palet EPAL. Jakość dzisiejszych zasad weryfikacji, czyli opartych o Kartę Oceny Palet niech określą slajdy z Raportu z badań palet drewnianych (Rysunek 3 i 4).

Pod względem nowych technologii każdy pool „odstaje” od obowiązujących rozwiązań logistycznych. Tylko w paletach plastikowych All Green Pallets spotkałem chipy RFID pozwalające na podstawową ich identyfikację. Żadna paleta drewniana nie ma nowoczesnych rozwiązań technologiczno-informatycznych.

Ochrona środowiska

Każdy przekonuje użytkowników i społeczeństwo o swojej wyższości nad konkurencją. Każda prezentacja zawiera informacje o tzw. śladzie węglowym CO, o energii potrzebnej na wytworzenie i utylizację, o milionach uchronionych przed wycinką drzew Nawet zmodyfikowano określenie Marketingu Mix 4P do postaci People (ludzie), Planet- Earth (ziemia), Profit (zysk), Purpose (cel).

Prawda jest bardziej prozaiczna – najniższe w produkcji i użytkowaniu są koszty palety drewnianej. Paleta plastikowa, czy metalowa jest co najmniej 3-4 razy droższa w produkcji, a tym samym mniej konkurencyjna. Oferty sprzedaży nawet dużej liczby profesjonalnie skonstruowanych i wykonanych palet plastikowych i metalowych zaczynają się od 100 zł. Paleta EPAL to 30 zł, a paleta jednorazowa to 12-14 zł. Paleta metalowa czy plastikowa to kosztowny proces przygotowania produkcji (formy, maszyny, technologia). Może wiec pójść w „pełną ekologię” i stosować palety tekturowe? Tu też koszty nas „zjedzą”, bo tzw. plaster miodu (który mógłby być surowcem konstrukcyjnym) to 8-10 zł za płytę o wymiarach 10x800x1200 mm. Nawet złom z palety metalowej jest droższy niż jednorazowa paleta drewniana.

Skazani jesteśmy na paletę drewnianą, co nie jest wcale złe. Inne formy palet znajdują sobie nisze rynkowe. Paleta plastikowa zajmuje rynek tam, gdzie wymagana jest czystość, czy wręcz konieczność sterylizacji palet. Paleta metalowa często trafia do branży automotive, gdzie kluczowa jest wytrzymałość i trwałość. Firmy są skłonne zainwestować w zakup palet pod wynajem. Wynajem palet plastikowych i metalowych jest droższy o 15-25% od pooli opartych na drewnie. Wprowadzając do obrotu opakowania drewniane (w tym palety), a nie bilansując ich z utylizacją popartą właściwą dokumentacją, ponosimy tzw. opłatę produktową. Jednak obecnie obowiązujące wskaźniki nie są znaczącym ograniczeniem, a tym samym zachętą do maksymalnej wymienności palet.

Podsumowanie

1. To, czy zdecydujemy się na palety jednorazowe, palety EPAL czy na poole kolorowe zależy od dobrze skonstruowanego algorytmu kosztowego, w którym zostaną dobrze uwypuklone potrzeby, możliwości i zaangażowanie naszych klientów (i nasze), w tym bezpieczeństwo obsługi i produktu.

2. Jeżeli strategią organizacji jest generowanie kosztów zmiennych, a nie stałych, powinniśmy się skłaniać do projektów wymiany palet. Pamiętajmy, że projekty wymiany mogą być również prowadzone paletą EPAL (Paki, PW Padewscy, Rotom).

3. Jeżeli mamy do czynienia z sezonowością, pikami sprzedażowymi, należy poważnie rozważać projekty wymiany palet. Poole zamknięte są zdecydowanie elastyczniejsze.

4. Jeżeli chcesz eliminować ryzyko wymiany, obecnie zarządzany pool otwarty EPP ze względu na specyfikę weryfikacji nie jest najlepszym rozwiązaniem.

5. Transparentność kosztów oraz prostota kalkulacji jest dużo większa dla pooli zamkniętych.

6. Nawet specyficzne, ale standardowe palety, są dostępne w poolingu.

7. W prowadzonych projektach międzynarodowych dla poolu otwartego EPAL odzysk palet o akceptowanym standardzie jakościowym obowiązującym w Polsce jest trudny, a często niemożliwy.

8. Pool otwarty wymaga korekt prawnych dla procesu postępowania z paletami eliminowanymi z rynku przy dostawach oraz obrotu wtórnego tymi paletami.