Rekompensata za pracę kierowcy w nocy a rozliczenie w ryczałcie

Zgodnie z treścią Dyrektywy 2002/15/WE, państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia środków niezbędnych w celu zapewnienia, że:

– jeśli wykonywana jest praca w porze nocnej, dobowy czas pracy nie przekracza dziesięciu godzin w każdym dwudziestoczterogodzinnym okresie,

– wyrównanie za pracę w porze nocnej przyznawane jest zgodnie z krajowymi środkami ustawodawczymi, układami zbiorowymi, porozumieniami między obiema stronami branży i/lub krajową praktyką, pod warunkiem, że takie wyrównanie nie zagraża bezpieczeństwu drogowemu.

Według ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców [2] pora nocna oznacza okres co najmniej czterech godzin, w rozumieniu prawa krajowego, między godziną 00.00 i godziną 07.00. Definicję zawartą w tym przepisie stosuje się wyłącznie do celów ustalania czasu pracy [3]. Tym samym każde przedsiębiorstwo transportowe powinno ustalić porę nocną w układzie zbiorowym pracy, regulaminie, obwieszczeniu pracodawcy lub umowie o pracę.

Od 21 do 7

Pracą w porze nocnej jest każda praca wykonywana w porze nocnej. W takim przypadku czas pracy kierowcy nie może przekraczać 10 godzin w danej dobie. Zgodnie z treścią Kodeksu pracy pora nocna obejmuje osiem godzin między 21 a 7 [4]. Jeśli pracodawca nie określi dokładnych godzin, przyjmuje się, że pora nocna w danym zakładzie pracy trwa 10 godzin, pomiędzy 21.00 a 7:00. Ta definicja dotyczy naliczania dodatku do wynagrodzenia, również dla kierowców.

Pora nocna zdefiniowana w ustawie o czasie pracy kierowców to okres, na podstawie którego oblicza się maksymalny wymiar pracy w danej dobie. Definicja wprowadzona w Kodeksie pracy służy ustaleniu okresu czasu, za który należy się kierowcy dodatkowe wynagrodzenie.

Czasem pracy kierowcy jest okres od rozpoczęcia do zakończenia wykonywania czynności służbowych, które obejmują wszystkie działania związane z wykonywaniem przewozu drogowego, w szczególności:

•  prowadzenie pojazdu,
•  załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem,
•  nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym,
•  czynności spedycyjne,
•  obsługę codzienną pojazdów i przyczep,
•  inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia   bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy,
•  niezbędne formalności administracyjne,
•  utrzymanie pojazdu w czystości.

Do czasu pracy kierowcy nie wlicza się natomiast:

•  czasu dyżuru, jeżeli podczas niego kierowca nie wykonywał pracy,
•  nieusprawiedliwionych postojów w trakcie prowadzenia pojazdu,
•  dobowego nieprzerwanego odpoczynku,
•  przerwy w pracy, o której mowa w art. 16 ust. 1.

Jeżeli zatem w przedsiębiorstwie ustalono porę nocną, która trwa od 0:00 do 4:00, zaś kierowca w tym właśnie czasie (chociażby przez jedną minutę) będzie wykonywał czynności pracownicze (jazda lub „inna praca”), czas pracy takiego kierowcy nie może przekraczać 10 godzin w danej dobie.

Wynagrodzenie

Pracownikowi podczas pory nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia [5] za każdą godzinę – w wysokości 20 procent stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów. Przy ustalaniu dodatkowego wynagrodzenia przysługującego na podstawie art. 1518 § 1 Kodeksu pracy, minimalne wynagrodzenie za 60 minut pracy, przewidziane w tym przepisie, dzieli się przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu [6]. Z uwagi na fakt, że nominalny czas pracy w każdym miesiącu może być inny – zależy to m.in. od liczby występujących w miesiącu niedziel czy świąt – wynagrodzenie za jedną godzinę pracy w porze nocnej nie jest kwotą stałą.

Regulacje Kodeksu pracy przewidują minimalne rozwiązania w zakresie wynagradzania za pracę w porze nocnej. Pracodawca może ustalić inny sposób obliczania wysokości wypłaty, na korzystniejszy dla pracownika niż to wynika z kodeksu pracy i ww. rozporządzenia [7].

Ryczałt

Pracodawcy mogą zastąpić dodatek za pracę w porze nocnej ryczałtem. Prawo takie przysługuje tylko pracownikom wykonującym czynności zawodowe w porze nocnej stale, poza siedzibą firmy [8], jednak pod warunkiem, że zachodzą trudności w ustaleniu liczby godzin tej pracy. Według przepisów nie należy wprowadzać tego rozwiązania w stosunku do zatrudnionych, którym jedynie czasowo zlecono wykonywanie pracy poza przedsiębiorstwem. Wysokość ryczałtu powinna być ustalona w sposób odpowiadający przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej. W przypadku znacznych rozbieżności między rzeczywistą liczbą przepracowanych w porze nocnej godzin, a wysokością ryczałtu, pracodawca powinien wyrównać pracownikowi różnicę [9]. Ryczałt powinien być wyraźnie wyodrębniony od innych składników wynagrodzenia. Rozliczenie następuje w okresie rozliczeniowym.

W stosunku do zatrudnionych objętych zadaniowym czasem pracy oraz otrzymujących ryczałt za godziny nadliczbowe lub za porę nocną, nie ewidencjonuje się godzin pracy [10]. Ryczałtu za pracę w godzinach nadliczbowych nie można stosować w sytuacji, gdy nie ma trudności w ustaleniu liczby godzin tej pracy, ani też, jeśli mimo wykonywania pracy poza firmą, kierowca musi stawiać się w zakładzie pracy przed rozpoczęciem i po zakończeniu pracy. Nie ma bowiem w takim przypadku trudności w rzetelnym ustaleniu liczby nadgodzin przepracowanych w danym miesiącu.

Kary za przekroczenie

Ustawa o transporcie drogowym przewiduje kary za przekroczenie dopuszczalnego dobowego dziesięciogodzinnego czasu pracy. Zgodnie z treścią załącznika nr 1, jeżeli praca jest wykonywana w porze nocnej, kontrolujący mogą nałożyć następujące kary:

•  50 zł – za przekroczenie od jednej godziny do mniej niż trzech godzin,
•  100 zł – za każdą rozpoczętą godzinę od 3 godzin.

Pierwsze z naruszeń jest traktowane jako poważne naruszenie, drugie zaś jako bardzo poważne naruszenie. Powyższe kary mogą został nałożone nie tylko w wyniku kontroli w siedzibie przedsiębiorstwa, lecz również w trakcie kontroli na drodze.

Co więcej, organ właściwy w sprawach udzielenia, odmowy udzielenia, zmiany oraz zawieszenia lub cofnięcia zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego wszczyna postępowanie administracyjne. Zakres dotyczy spełniania wymogu dobrej reputacji przewoźnika drogowego, jeżeli wobec kierowcy wykonującego przewóz na jego rzecz orzeczono lub nałożono mandat/ty karny/e jako prawomocną karę za wykroczenie stanowiące powyższe naruszenie. Zakładając przy tym, że zostało popełnione wielokrotnie i zakwalifikowane jako poważne naruszenie lub bardzo poważne naruszenie.

Tym samym naruszenie przepisów w zakresie pracy w porze nocnej może skutkować nie tylko nałożeniem kar finansowych, lecz również wszczęciem postępowania administracyjnego w celu oceny spełniania przez przedsiębiorstwo transportowe wymogu dobrej reputacji. Zatem brakuje przeszkód, by wypłacać kierowcy ryczałty za pracę w porze nocnej pod warunkiem, że kontrola czasu pracy takiego pracownika jest utrudniona. Ryczałt natomiast powinien być ustalony na podstawie przewidywanej liczby godzin nocnych.

[1] Dyrektywa 2002/15/WE Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 11 marca 2002 r. w sprawie organizacji czasu pracy osób wykonujących czynności w trasie w zakresie transportu drogowego (dalej „Dyrektywa 2002/15/WE)

[2] tj. z dnia 30 sierpnia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1155), zwanym dalej Ustawą o czasie pracy kierowców)

[3] Art. 2 pkt 6 ustawy.

[4] Art. 1517 § 1 kodeksu pracy

[5] Zgodnie z treścią art. 1518 § 1 Kodeksu pracy.

[6] § 4b Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy)

[7] W trybie art. 771–773 Kodeksu pracy, przy zachowaniu zasady zawartej w art. 9 § 2 Kodeksu pracy.

[8] Art. 1518 § 2 Kp.

[9] Wyrok SN z 20 maja 1998 r., sygn. akt I PKN 143/98.

[10] Art. 25 ust. 1a ustawy o czasie pracy kierowców.