Ile kosztują polskie drogi cz. 2
Zapraszamy do lektury drugiej część artykułu na temat kosztów budowy dróg w Polsce. Materiał powstał w oparciu o raport Multiconsult Polska.
Opóźnienia
Problem z opóźnieniami powstaje nierzadko już w fazie projektowej. Projektant przed ogłoszeniem przetargu musi się opierać na oficjalnie potwierdzonych dokumentach i nie powinien dokonywać żadnych istotnych zmian. Jeśli do nich dojdzie za późno, wykonawca z projektantem zamiast zaczynać przygotowywać uszczegółowienie projektów jest zmuszony rozpoczynać pracę od nowa. Ma to związek oczywiście z roszczeniami finansowymi i terminowymi. Chęć przyspieszenia za wszelką cenę ogłoszenia przetargu przyćmiewa zdrowy rozsądek. Projektant często musi pogodzić ekonomię i walory użytkowe, co bywa trudne.
Niestety, w Polsce dominuje argument ekonomii. Projektant próbuje wyprzedzać również częste próby optymalizacji rozwiązań, co sprawia, że wykonywane obiekty są bardziej kosztowne. To swoista gra pomiędzy stronami, w jaki sposób wykonać zadanie taniej, nie tracąc parametrów bezpieczeństwa i użytkowych. Na przykład kosztem ograniczenia prędkości można zmniejszyć długość ekranów ochronnych i promień łuku. Paradoksalnie, GDDKiA rezerwuje sobie więcej czasu na sprawdzanie rozwiązań niż na ich opracowanie. Późniejsze wielokrotne poprawki niepotrzebnie wydłużają proces projektowy, a projektanta narażają na kary za opóźnienia.
Większe nakłady finansowe i czasowe w okresie planowania, to znacznie mniejsze nakłady na realizację. Prace planistyczne i projektowe stanowią około 5 procent udział w całości nakładów, w skrajnych przypadkach 1 procent. Do projektowania wykonawca przystępuje kilka, kilkanaście miesięcy po złożeniu oferty. Ofertowanie odbywa się na bazie materiałów przygotowanych przez inwestora. Uwzględnić należy wszelkie ryzyka, bo GDDKiA prezentuje bardzo restrykcyjne podejście do egzekwowania umowy, która bardzo słabo uwzględnia równowagę stron. Nierzadko nie ma czasu na precyzyjne przygotowanie oferty, a więc cena jest wynikiem doświadczeń na polskim rynku. Zagraniczne koncerny często nie doceniają tego faktu, a potem ponoszą konsekwencje w postaci zerwanych kontraktów. Kolejne przetargi dobitnie pokazują, że taniej byłoby uzyskać porozumienie z dotychczasowym wykonawcą, ale na przeszkodzie stają bardzo restrykcyjne umowy i strach przed konsekwencjami zwiększania budżetów. W ostatnim czasie zwiększyły się konflikty między stronami.
Przejścia dla zwierząt
Instytut Badawczy Dróg i Mostów podaje, że łączna wartość kosztów budowy, przebudowy lub dostosowania wszystkich rodzajów przejść dla zwierząt poniesionych w latach 1996-2016 wyniosła ok. 7 mld zł. Przeciętny koszt budowy przejścia dla średnich i dużych zwierząt w GDDKiA wynosi ok. 7,8 mln zł. Obecnie przygotowujemy koncepcje programowe dla trzech odcinków A2. Na odcinku od Mińska Mazowieckiego do Siedlec, o dł. Ok. 37 km, planowane są do realizacji łącznie 54 przejścia – 9 dla zwierząt dużych (w tym 3 górne), 6 dla zwierząt średnich (w tym 1 górne) oraz 17 przejść dla zwierząt małych i 22 przepusty dla płazów. Przykładowy szacowany koszt przejścia górnego dla dużych zwierząt (o szerokości użytkowej 70 m) na tej autostradzie może wynieść około 20-30 mln zł. Koszt przejścia dolnego dla dużych zwierząt – 9-10 mln zł.
Przejścia dla zwierząt są niezbędne, lecz… można wydać fortunę, a mogą okazać się nieskuteczne i niefunkcjonalne. Przy przejściu dolnym najważniejsza jest przestrzeń dostępna dla zwierząt, przy górnym szerokość (im szerszej, tym lepiej), kąt nachylenia najścia na przejście, grubość warstwy urodzajnej gleby, która pozwoli na odpowiedni wzrost roślinności. Brak odpowiedniego rozmieszczenia karp korzeniowych, zaplanowania roślinności (zbyt mało, niewłaściwe gatunki) czy błędy w umiejscowieniu osłon antyolśnieniowych (zbyt niskie lub na niewystarczająco długim odcinku) mogą spowodować, że stopień wykorzystania przejścia będzie niski.
Ekrany akustyczne
W przypadku przebiegu drogi nad doliną dużego cieku projektuje się estakady dochodzące do kilkuset metrów długości. Przykładowo realizacja estakady o dł. ponad 700 m na projektowanej A2 może pochłonąć nawet 80 mln zł. Jeszcze kilka lat temu istniał trend planowania dużej liczby przejść dla zwierząt. Na A2 na odcinku Świecko – Nowy Tomyśl jest ich 154 (35 dla dużych i średnich zwierząt, 71 dedykowanych mniejszym i 48 dla płazów i gadów). Obecnie na etapie projektowym, dokonuje się tzw. „optymalizacji” (z uwzględnieniem aktualnych wyników inwentaryzacji przyrodniczych).
Na środowiskowe koszty budowy dróg składają także wydatki na ekrany akustyczne, urządzenia oczyszczające wody opadowe, zasadzenie zieleni. Zamiast ekranów akustycznych można stosować formy lepiej komponujące się w krajobrazie, takie jak ekrany ziemne czy wały ziemne. Mniejsze są koszty stosowania zabezpieczeń akustycznych – w wyniku podwyższenia norm hałasu w środowisku. Poza tym obecnie ekrany wykorzystywane są tylko przy aktualnej zabudowy, a tam, gdzie przewidziano ją w dokumentach planistycznych, zostawiona zostaje rezerwa pod ekrany. Za to coraz więcej jest rozwiązań dotyczących odprowadzania wód opadowych i roztopowych z dróg, m.in. zbiorników retencyjnych, mniej mamy za to liczba urządzeń oczyszczających.
Różnice kosztowe
Wydawane pieniądze na budowę dróg (poza dotacjami unijnymi) są dzielone między państwo i samorządy. Rozdysponowuje je GDKiA. GUS podaje, że, w 2017 roku nakłady inwestycyjne na drogi publiczne w Polsce wyniosły ponad 24,13 mld zł. Z kolei wg GDDKiA w ramach realizacji PBDK 2014-2023 (z perspektywą do 2025 r.) ogłoszonych zostało już 176 postępowań przetargowych na roboty budowlane o łącznej dł. 2257,9, km, podpisanych zostało 165 umów na roboty o łącznej dł. 2122,1 km i wartości ok. 70 mld zł.
Autorskie obliczenia Multiconsult Polska wskazują, że średni koszt budowy 1 km autostrady to 35 mln zł (na przykładzie A1 odcinek C). Nakłady różnią się w przypadku poszczególnych odcinków jednej trasy. Koszt wybudowania 1 km fragmentów A1 Pyrzowice – Piekary Śląskie, Piekary Śląskie – Maciejów i Maciejów – Sośnica wynosił odpowiednio 99,9 mln, 51,0 mln, 135,7 mln zł netto. Natomiast odcinki A1 w woj. łódzkim i w okolicy Częstochowy w terenie stosunkowo płaskim, niezurbanizowanym kosztowały w przeliczeniu na 1 km: węzeł Kamieńsk (bez węzła) – węzeł Radomsko (z węzłem) – 27,9 mln zł netto, węzeł Radomsko – granica województw łódzkiego i śląskiego – 39,2 mln zł netto, Tuszyn (bez węzła) – węzeł Piotrków Południe (z węzłem) – 24,6 mln zł netto. Warto również wspomnieć o drodze S69 Obwodnica Bielska-Białej. Około 60 procent kosztu budowy przypadło na obiekty inżynierskie konieczne ze względu na górzyste ukształtowanie terenu. Koszt budowy 1 km tej trasy wyniósł 85,7 mln zł netto.
Nawierzchnia
Wydatki na utrzymanie drogi to niezwykle istotny element przy wyborze konstrukcji nawierzchni na etapie planowania inwestycji. Najważniejsze aspekty przy analizie kosztów utrzymania drogi dotyczą trwałości nawierzchni (zachowanie parametrów funkcjonalnych, zakres i częstotliwość prac remontowych) i prac remontowych (definiują sposoby napraw nawierzchni).
Okres żywotności dróg asfaltowych wynosi szacunkowo 30 lat, w przypadku niektórych rozwiązań nawet do 50 lat. Atutem jest odporność na szkodliwy wpływ środków zimowego utrzymania. Temperatury oraz cykliczne obciążenie ruchu pojazdów sprawiają, że konstrukcja ulega degradacji, a warstwa ścieralna wymaga zabiegów pielęgnacyjnych, a nawet wymiany. W celu zachowania odpowiednich standardów wymiana warstwy ścieralnej drogi powinna następować co 10 lat, a wymiana warstwy ścieralnej i warstwy wiążącej co 20 lat.
Materiały użyte w konstrukcjach betonowych oraz sposób ich pracy wpływają na odporność nawierzchni na powstawanie kolein. Trwałość wynosi nawet 40-50 lat. Jednak, jak każdy materiał, płyta betonowa również jest podatna na utratę właściwości oraz uszkodzenia. Pojazdy „wycierają” chropowatą powierzchnię jezdni sprawiając, że staje się ona bardziej gładka. Spadek wskaźnika uszorstnienia drogi, który ściśle determinuje właściwości przeciwpoślizgowe płyty betonowej osłabia bezpieczeństwo i wzmacnia poziom hałasu drogowego. Wg założeń wymiana wypełnień szczelin dylatacyjnych podłużnych i poprzecznych oraz wymiana ok. 5 procent płyt powinna następować co 8-10 lat a przywrócenie nawierzchni właściwości przeciwpoślizgowych co 6-8 lat.
Porównując koszty prac remontowych, konstrukcje betonowe są w tym względzie tańsze o ok. 20-25 proc. Pomimo że wybudowanie drogi o nawierzchni betonowej o bardzo wysokiej jakości wymaga większych trudów i droższe niż drogi o nawierzchni asfaltowej, w perspektywie 30-50 lat TCO (wybudowanie oraz remonty) betonowej będzie korzystniejsze. Komfort kierowców jest zdecydowanie wyższy na nawierzchni bitumicznej.
Plany drogowe
Powoli dobiega końca budowa „kręgosłupa transportu drogowego w Polsce”. Kluczowe autostrady A1, A2 oraz A4, w dużej części utrzymywane przez koncesjonariuszy. Rozwiązanie wydaje się bardzo drogie, ale łatwo zauważyć różnicę w dostępności oraz jakości odcinków zarządzanych przez prywatnych operatorów. Ukończenie A1 planowane jest do 2022 roku, gorzej z A2, chociaż prace wyraźnie przyspieszyły. Dzięki intensywnej budowie fragmentu S19 łączącego Rzeszów z Lublinem oraz robotom na S17, łączącej Warszawę z Lublinem, do 2022 roku dojdzie do przełomowej zmiany dostępności tych terenów. Czas dojazdu z Warszawy do stolicy Podkarpacia ulegnie skróceniu do około 2,5 godziny (aktualnie 4,5 godziny), do Lublina dojedziemy tylko w 1,5 godziny.
A1. Klucz to dokończenie odcinka Pyrzowice-Tuszyn. Pomimo kłopotów z dokończeniem budowy obwodnicy Częstochowy prace trwają. Oddano do użytku połączenie Pyrzowice-Częstochowa Południe. Koniec budowy całości A1: 2022 rok.
S3 Gorzów Wlkp.-Sulechów-Legnica. Oddana do użytku poza odcinkiem od węzła Kaźmierzów do węzła Lubin Północ o dł. 14,4 km. Firma Salini opuściła plac budowy, obecnie ogłoszono przetarg na jego dokończenie.
S5 Wrocław-Poznań-Bydgoszcz. Większość trasy pomiędzy Wrocławiem a Poznaniem została oddana do użytku. Prace prowadzone są od węzła Lipno do Węzła Śmigiel Południe oraz od węzła Śmigiel Północ do węzła Czempiń. W fazie przetargowej dokończenie rozpoczętych prac Poznań-Mosina. Odcinek Poznań-Bydgoszcz również w znacznej części oddany do użytku.. Budowa Szubin Północ-Bydgoszcz Błonie została wstrzymana (podobnie jak w przypadku odcinka trasy S3 czy też autostrady A1 – obwodnica Częstochowy).
S5 Nowe Marzy-Bydgoszcz. Firma Impresa Pizzarotti ze względu na opóźnienia – wyrzucona z placu budowy, odcinek oczekuje na nowego wykonawcę. Obwodnica Bydgoszczy budowana bez większych zakłóceń, termin oddania: 2020 rok.
S6 Koszalin-Słupsk. Uzyskał decyzję środowiskową, jest w trakcie procedur przetargowych. Termin ukończenia w 2020 roku nie zostanie dotrzymany.
S6 Słupsk-Gdańsk. Trwają prace w trybie Zaprojektuj i Zbuduj (ZiZ) na odcinku Gdynia Wielki Kack-Strzebielino z terminem ukończenia 2021 rok. Kolejne fragmenty wchodzą w stadium przetargowe, brak terminu ukończenia.
S7 Warszawa-Kraków. W dużej mierze została zrealizowana. W trakcie procedury przetargowej odcinek Węzeł Szczepanowice–granica województwa świętokrzyskiego. Prowadzone działania w trybie ZiZ na odcinku od Węzła Mistrzejowice do węzła Szczepanowice. Budowana także Północna Obwodnica Krakowa (S52). Zakończenie S7 na tym odcinku planowane na 2020 rok zostanie opóźnione.
S7 Warszawa-Gdańsk. Trwają prace. Można już korzystać z odcinka Gdańsk-węzeł Napierki (ok. 200 km). Wg harmonogramu – do wykonania 110 km trasy, do 2020 roku. Aktualnie prace w trybie ZiZ trwają na odcinku od węzła Napierki do węzła Ciechanów z terminem ukończenia w roku 2021.
S17 Warszawa-Lublin. Może być ukończona już w 2020 roku (dwa lata przed czasem).
S19 Lublin-Rzeszów. Trasa powinna zostać oddana do 2022 roku.
S61 Ostrów Mazowiecki-Augustów-Granica Państwa. Zakontraktowano prace w trybie ZiZ na większości przebiegu trasy od Suwałk do węzła Śniadowo (ok. 180 km). Termin zakończenia prac – 2021 rok. W etap przetargowy wchodzą odcinki od Suwałk do granicy państwa oraz od węzła Śniadowo do Ostrowi Mazowieckiej (ok. 50 km).
A2 Prace budowalne Warszawa-obwodnica Mińska Mazowieckiego z terminem realizacji przypadającym na połowę 2020 roku. Na dalszych odcinkach od końca obwodnicy Mińska Mazowieckiego – węzeł „Ryczołek” do granicy z Białorusią w Kukurykach prace projektowe
