Przewozy szybko psującego się jedzenia z Włoch cz. 1

Warunki przewozów szybko psujących się artykułów żywnościowych określa Umowa ATP. Wbrew pozorom, nie narzuca ona wymogów jedynie na przewoźników, ale reguluje też obowiązki nadawców i odbiorców. Nie wszyscy też wiedzą, że Umowa ATP nie dotyczy przewozów wszystkich artykułów żywnościowych.

Jakie przewozy podlegają Umowie ATP? Jaką temperaturę określa umowa dla przewozów artykułów żywnościowych? W jakich sytuacjach możliwe jest niezachowanie temperatury? Jakie są warunki pomiaru temperatury przewożonych produktów spożywczych? Jakie wymagania stawia umowa ATP odnoście badań i certyfikacji środków transportu?

Mówiąc o Umowie ATP mamy na myśli umowę o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i o specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów, sporządzoną w Genewie dnia 1 września 1970 r. Polska przystąpiła do Umowy ATP na mocy oświadczenia rządowego z dnia 24 września 1984 r. Najnowsza polska wersja Umowy ATP została ogłoszona w Dzienniku Ustaw Nr Dz.U. 2015 poz. 667 dnia 14 maja 2015 r.

Umowa ATP – jakie przewozy

Umowę ATP stosuje się do przewozu:

• głęboko mrożonych lub mrożonych artykułów żywnościowych, wymienionych w Załączniku 2,
• schłodzonych artykułów żywnościowych, wymienionych w Załączniku 3,

jeżeli miejsca załadunku i rozładunku towaru znajdują się w dwóch różnych państwach, z których jedno jest stroną umowy ATP.

Umowy ATP nie stosuje się zatem do przewozów wszystkich artykułów żywnościowych. Umowie nie podlegają przewozy np. świeżych owoców i warzyw przewożonych w stanie schłodzonym oraz wielu innych artykułów żywnościowych przewożonych w stanie schłodzonym, mrożonym i głęboko mrożonym nie wymienionych w Załącznikach 2 i 3 do umowy.

Istotne jest również to, że Umowa ATP nie stawia żadnych wymagań odnośnie posiadania ważnego świadectwa ATP przy przewozach artykułów żywnościowych innych, niż wymienione w Załącznikach 2 i 3.

Warunki ATP a rodzaj towaru i temperatura przewozu

Załącznik 2 do umowy ATP określa warunki dla przewozu głęboko mrożonych i mrożonych artykułów żywnościowych:

• kremy mrożone (lody): – 20°C
• ryby, produkty rybne, mięczaki i skorupiaki mrożone, lub (głęboko) szybko mrożone i wszystkie inne głęboko mrożone produkty żywnościowe: – 18°C
• wszystkie produkty żywnościowe mrożone (z wyjątkiem masła): – 12°C
• masło: – 10°C
• produkty żywnościowe głęboko mrożone i mrożone przeznaczone do natychmiastowej obróbki po przybyciu na miejsce, takie jak masło i skoncentrowany sok owocowy: zgodnie z poniższymi warunkami:
• można dopuścić powolny przyrost ich temperatury podczas przewozu, aby po przybyciu na miejsce miały temperaturę nie wyższą od żądanej przez nadawcę i wskazanej w umowie przewozu,
• temperatura ta nie może przekraczać najwyższej temperatury dopuszczalnej dla danego produktu żywnościowego w stanie schłodzonym, określonej w Załączniku 3 (+ 6°C lub wskazana na metce i/lub w dokumentacji transportowej),
• jeżeli są one głęboko mrożone lub mrożone, dokument przewozowy musi wymieniać nazwy produktów żywnościowych,
• dokument przewozowy musi zawierać informację, że są one przeznaczone do natychmiastowej dalszej obróbki po przebyciu na miejsce,
• przewóz musi być dokonany taborem zatwierdzonym przez umowę ATP, bez stosowania urządzenia cieplnego dla zwiększenia temperatury produktów.

Załącznik 2 wprowadza również warunki, które muszą być spełnione przy przewozie artykułów żywnościowych głęboko mrożonych i mrożonych:

1. Do przewozu produktów żywnościowych (głęboko) szybko mrożonych i mrożonych określonych w Załączniku 2, środek transportu musi być dobrany i użytkowany w taki sposób, aby podczas przewozu najwyższa temperatura produktu żywnościowego w jakimkolwiek punkcie ładunku nie przekraczała temperatury wskazanej.
   • Temperatura produktów żywnościowych musi we wszystkich punktach ładunku mieścić się w wartości wskazanej lub poniżej niej, podczas załadunku, przewozu i wyładunku.
   • Jeśli zachodzi konieczność otwarcia drzwi, na przykład dla dokonania inspekcji, bardzo ważne jest, aby produkty żywnościowe nie były narażone na postępowanie lub warunki sprzeczne z treścią niniejszego załącznika ani też umowy międzynarodowej dotyczącej wzajemnej zgodności sprawdzania towarów na granicach.
   • Podczas niektórych czynności, takich jak odmrażanie parownika, krótkotrwały przyrost temperatury na powierzchni produktu może być dopuszczony w pewnej części ładunku, na przykład w pobliżu parownika, pod warunkiem, że nie przekracza ona o 3°C temperatur określonych w Załączniku 2.

Komentarz. Załącznik 2, pkt. 4. dopuszcza krótkotrwały wzrost temperatury do 3°C w części ładunku. Umowa nie określa jednak precyzyjnie, o którą część ładunku chodzi. Przepis mówi jednak o „parowniku”, zatem wskazuje na te partie towaru, które znajdują się w miejscach narażonych na działanie powietrza pochodzącego bezpośrednio z agregatu. Można zatem zadać pytanie: czy jeżeli jeden z czujników zarejestruje temperaturę wyższą o max. 3°C od zaleconej, co potwierdzi późniejszy wydruku temperatury, odchylenie można uznać za dopuszczalne? Doświadczenie wskazuje, że odbiorcy w takich przypadkach zazwyczaj kwestionują jakość przyjmowanych towarów pomimo braku dowodu na niezachowanie przez przewoźnika przepisów (np. na wzrost temperatury pow. 3°C) i szkodę. Przepis ten stanowi jednak narzędzie pozwalające na skuteczne egzekwowanie swoich praw przez przewoźników i może być wykorzystywany jako argument w obronie przed ewentualnym odrzuceniem towaru lub późniejszym roszczeniem.

Ocena szkód

Problematyczna może być również ocena ewentualnych szkód w produktach żywnościowych głęboko mrożonych i mrożonych przeznaczonych do natychmiastowej obróbki (masło i skoncentrowany sok owocowy). Jak wynika z przepisu, temperatura takiego towaru nie może przekroczyć + 6°C lub wskazanej na metce i/lub w dokumentacji transportowej. Przepis nakazuje jednak, aby dokument przewozowy zawierał informację, że towar jest przeznaczony do natychmiastowej dalszej obróbki po przebyciu na miejsce dostawy. Tylko pod tym warunkiem, jego temperatura przewozu może odbiegać od określonej w Załączniku 2, czyli – 10°C dla masła i  – 18°C  lub – 12°C dla skoncentrowanego soku owocowego, w zależności, czy jest on głęboko mrożony, czy tylko mrożony. W praktyce transportowej bardzo rzadko zdarza się, aby w dokumentacji przewozowej były wpisywane informacje o przeznaczeniu towarów do natychmiastowej obróbki. Jeżeli nie będzie takiej informacji to nawet, gdy produkt żywnościowy będzie miał takie przeznaczenie, a przewoźnik nie  dotrzymał temperatury towaru w czasie przewozu (np. gdy wydruk potwierdzi jej wzrost o ponad 3°C), odbiorca może uznać, że wpłynęło to na jakość towaru i doprowadziło do szkody. Efektem może być przyjęcie towaru i skierowanie go do utylizacji lub obniżenie jego wartości. O tym, że towar nie został zutylizowany i w całości został skierowany do produkcji przewoźnik już się nie dowie. W każdym przypadku będzie się to wiązało z problemami po stronie przewoźnika.

Załącznik 3 do umowy ATP określa warunki dla przewozu schłodzonych artykułów żywnościowych:

• surowe mleko¹⁾: + 6°C
• mięso czerwone²⁾ i duża dziczyzna (inna niż czerwone podroby): + 7°C
• produkty mięsne³⁾, mleko pasteryzowane, masło, świeży nabiał (jogurt, kefir, śmietana, świeży ser⁴⁾), gotowe do spożycia gotowane produkty spożywcze (mięso, ryby, jarzyny) gotowe do spożycia przyrządzone surowe warzywa i produkty warzywne⁵⁾, skoncentrowany sok owocowy i produktu rybne nie wymienione poniżej W temperaturze + 6°C lub w temperaturze wskazanej na metce i/lub dokumentacji transportowej
• dziczyzna (inne niż dziczyzna duża), drób, króliki: + 4°C
• czerwone podroby: + 3°C
• mięso mielone: + 2°C lub w temperaturze wskazanej na metce i/lub dokumentacji transportowej
• ryby nieprzetworzone, mięczaki i skorupiaki⁶⁾: na topniejącym lodzie lub w temperaturze topniejącego lodu.

¹⁾ Gdy mleko jest odbierane z gospodarstwa rolnego w celu bezpośredniej obróbki, temperatura może się podnieść podczas transportu do + 10°C

²⁾ W każdej postaci

³⁾ Z wyjątkiem produktów w pełni przetworzonych przez solenie, wędzenie, suszenie lub sterylizację.

⁴⁾ „Świeży ser” oznacza ser niedojrzewający (niedojrzały) gotowy do konsumpcji w krótkim okresie po wyprodukowaniu, który ma ograniczony okres przydatności do spożycia.

⁵⁾ Surowe warzywa rozdrobnione, krojone na plastry lub zmniejszone w wielkości w inny sposób ale z wyłączeniem tych, które były tylko myte, obierane lub przecinane na pół.

⁶⁾ Z wyjątkiem żywych ryb, żywych mięczaków i żywych skorupiaków.

Komentarz. W tym aspekcie widoczna jest dość duża różnica pomiędzy wersją umowy ATP z 2015 i z 1970 roku. Przepisy są jednak dość jasne i raczej nie nastręczają problemów interpretacyjnych.