ADR bliżej Unii

W 2008 r. została przyjęta dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/68/WE z 24 września 2008 r. (tzw. dyrektywa ramowa), która zobowiązuje wszystkie państwa UE do zharmonizowania przepisów krajowych z ADR/RID/ADN.

Sprzeczne interesy

Wymaganiem unijnym jest, by przepisy zostały zharmonizowane do 2009 r. Nie udało się to jednak w przypadku ustawy krajowej. Polska wybrała jedną ustawę, w której zawarto przepisy dla wszystkich rodzajów transportu lądowego oraz wodnego – śródlądowego. Prace nad ustawą trwały blisko dwa lata i zakończyły się w 7 sierpnia 2011 r. W tym dniu prezydent RP podpisał ustawę i przekazał ją do publikacji w Dzienniku Ustaw. Po upływie okresów przewidzianych w prawie, akt ten stanie się podstawą obowiązującego systemu.

Podczas tworzenia zapisów ustawy zderzyły się ze sobą bardzo sprzeczne interesy. Z jednej strony przewoźnicy i kierowcy naciskali na utrzymanie dotychczasowych regulacji w zakresie szkolenia kierowców, zaś strona rządowa robiła wszystko, by wprowadzić systemy szkolenia i egzaminowania oparte o doświadczenia z CPC (certyfikat kompetencji zawodowych przewoźnika), a niektórzy posłowie nie przyjmowali do wiadomości, że przepisy w zakresie towarów niebezpiecznych są tworzone nie w krajowym parlamencie lecz na forum międzynarodowym, a rolą parlamentu jest przyjęcie regulacji wdrażających te rozwiązania w sposób odpowiedni do praktyki krajowej.

Ustawa zwiera 135 artykułów pogrupowanych w 11 rozdziałów i załącznik z karami. Pierwotnie planowano pozostawienie sankcji w ustawach o transporcie drogowym i kolejowym, jednak ostatecznie zdecydowano się na umieszczenie wspólnego katalogu kar związanych z operacjami transportowymi towarów niebezpiecznych w tym akcie prawnym

Braki i niedoróbki

Wspomniane już nastawienie polskich parlamentarzystów spowodowało, że nowa ustawa nie do końca odpowiada przepisom ADR/RID/ADR, które od 1 stycznia 2011 r. weszły w życie oraz wiadomym zmianom od roku 2013. Jednym z takich obszarów jest harmonizacja szkolenia kierowców oraz sposób dokumentowania. Mimo podpisania ustawy nie ukazała się ona jeszcze (do czasu złożenia pisma) w Dzienniku Ustaw oraz nie opublikowano aktów wykonawczych. Język ustawy jest dość powierzchowny i często nieprecyzyjny. Jak należy bowiem rozumieć art. 15 pkt. 2 który stanowi że „Obowiązek wyznaczenia doradcy nie dotyczy uczestników wykonujących przewóz towarów niebezpiecznych każdorazowo w ilościach mniejszych niż określone w ADR, RID lub ADN”. Co to znaczy ilość mniejsza niż określona w przepisach? Czy chodzi o zwolnienia? Prawnicy będą mieli wiele pracy z interpretacją.

Co się zmienia?

Bardzo ważną zmianą jest odejście od konkretnego określania roli w procesie transportu dla poszczególnych czynności (np. załadowca dla załadunku). W zamian wprowadzono pojęcie uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych. Są to podmioty, a więc szeroko rozumiane jednostki od osób fizycznych po firmy, które zostały wymienione w przepisach jako uczestnicy przewozu lub jednostka wojskowa, prowadzące działalność związaną z przewozem towarów niebezpiecznych. W imieniu uczestnika czynności wykonuje zawsze osoba fizyczna. Zmiana taka jest zgodna z ogólnym kierunkiem zmian w przepisach transportowych. Dla przykładu, znowelizowany przepis art 92 ust 5 ustawy o transporcie drogowym „orzekanie w sprawie nałożenia grzywny (…) następuje w trybie określonym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia”. Oznacza to, że zawsze ktoś (czyli osoba fizyczna) musi zostać ukarany. Grzywną w firmie może być ukarany KAŻDY pracownik, który odpowiada za nieprawidłowości uznawane jako wykroczenia. Wątpliwości nie pozostawia także art 92.1 wspomnianej ustawy. Zgodnie z nim „osoba zarządzająca transportem w przedsiębiorstwie (…) a także inna osoba wykonująca czynności związane z przewozem drogowym, która naruszyła obowiązki lub warunki przewozu drogowego albo dopuściła, choćby nieumyślnie do powstania takich naruszeń, podlega karze grzywny w wysokości do 2 tys. zł.”

Obowiązki

Wyartykułowano jasno, że uczestnik przewozu odpowiada za wyposażenie kierowcy wykonującego przewozy w wymagane dokumenty. Jest to odpowiedzialność solidarna.

Wprowadzono (zgodny z nowym ADR/RID) wymóg przeszkolenia osób wykonujących czynności związane z przewozem (drogowym, kolejowym i żeglugą śródlądową) towarów niebezpiecznych, “zatrudnionych przez niego lub wykonujących na jego rzecz czynności związane z przewozem towarów niebezpiecznych przed podjęciem tych czynności, w zakresie odpowiednim do odpowiedzialności i obowiązków tych osób”. Szkolenie powinno być okresowo uzupełnianie w celu uwzględnienia zmian w przepisach dotyczących przewozu towarów niebezpiecznych. Wskazano, że osobą odpowiednią do szkolenia jest posiadacz tytułu doradcy ds. bezpieczeństwa. Szkolenie kończy się pisemnym potwierdzeniem przeszkolenia osób.

Uczestnik przewozu zobowiązany do wyznaczenia doradcy uzyskał możliwość wysyłania sprawozdania do 28 lutego, w roku następującym po roku sprawozdawczym. Sprawozdanie będzie się składać – za transport drogowy wojewódzkiemu inspektorowi transportu drogowego właściwemu ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych, prezesowi Urzędu Transportu Kolejowego – w zakresie przewozu koleją towarów niebezpiecznych, oraz dyrektorowi urzędu żeglugi śródlądowej właściwemu ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych w zakresie przewozu żeglugą śródlądową towarów niebezpiecznych.

Kary za brak sprawozdania

Pozostawiono obowiązek przechowywania sprawozdań przez 5 lat. Zmieniły się także kary za niezłożenie sprawozdania (lub jego złożenie po terminie). Ten, kto złoży sprawozdanie do 14 dni po terminie zapłaci 200 zł. W przypadku spóźnienia powyżej 3 miesięcy kara wynosić będzie 5 tys. zł. I tu wygrywają ci, którzy postanowili odwoływać się od kar w kwocie 5 tys. zł za złożenie w dniu 2 lutego 2009 r sprawozdania za rok 2008. Przypomnijmy, że dzień 31 stycznia 2009 r. był sobotą i niektóre urzędy wojewódzkie interpretowały ten fakt, jako możliwość złożenia sprawozdania w dniu 2 lutego. Ci, którzy się odwoływali po wejściu w życie ustawy, mogą upierać się przy ukaraniu zgodnie z nowymi regulacjami. Prawdopodobnie zostanie określony nowy wzór sprawozdania. Za rok 2011 możemy jednak stosować wzory dotychczasowe.

Uczestnik przewozu ma także obowiązki w zakresie składania sprawozdań powypadkowych. Podobnie, zostanie określony nowy wzór sprawozdania.

Szkolenia

Zmieniają się, aczkolwiek nieznacznie, zasady szkolenia kierowców. Niestety ustawa nie przewiduje zmian związanych z możliwością wykonania kursów zintegrowanych lub kursów uproszczonych, ograniczonych do poszczególnych numerów UN. Egzaminy przeprowadzane są w ośrodku szkolenia przez dwuosobową komisję egzaminacyjną, powołaną przez marszałka województwa. Urząd będzie też zobowiązany wystawić zaświadczenie – ma na to 7 dni. Zaświadczenia będą wysyłane na adres zameldowania kierowcy. Urząd wprowadza także dane do systemu CEPIK. Koszt zaświadczenia nie będzie mógł przekroczyć 50 zł. Podobne zasady przewidziano dla pływających po rzekach. Świadectwo eksperta ADN (odpowiednik kierowcy) będzie wydawane po zdaniu egzaminu w urzędzie żeglugi śródlądowej. Dane o przeszkolonych osobach trafią do dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego (TDT).

Doradcą ds. bezpieczeństwa będzie można zostać po zdaniu egzaminu przed dyrektorem TDT i spełnienieniu warunków w zakresie wykształcenia, niekaralności i wieku. Za każdym razem, dla każdego rodzaju przewozu należy zdać część poświęconą ADR, a dopiero po niej, części specjalistyczne RID lub ADN. Obowiązki doradcy określają przepisy ADR/RID/ADN. Szczególnie zwrócono uwagę na sporządzenie raportu rocznego oraz powypadkowego dla uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych, na rzecz którego wykonuje zadania doradcy. Uprawnienia można będzie stracić za niewykonanie sprawozdań.

Podmioty zajmujące się szkoleniem ADR, kursami na eksperta ADN, eksperta ADN do spraw przewozu gazów, eksperta ADN do spraw przewozu chemikaliów oraz kursów dla doradców są zobowiązane uzyskać wpis do rejestru prowadzonego przez marszałka. Wpis do rejestru będzie kosztował do 1 tys. zł. Dane od marszałków są przekazywane do dyrektora TDT, który prowadzi wykaz ośrodków. Kurs musi być zgłoszony na 10 dni przed rozpoczęciem do marszałka województwa właściwego ze względu na miejsce prowadzenia kursu. Najpóźniej w dniu rozpoczęcia kursu należy przedstawić listę uczestników lub informację o odwołaniu.

Zasady nadzoru nad pojazdami nie ulegają znaczącej zmianie. TDT, jako właściwa władza uzyskał dodatkowo kompetencje w zakresie sprawdzania statków, ale sam fakt wystawienia zaświadczenia został przypisany urzędowi żeglugi śródlądowej.

Kontrole

Rozdział 7 ustawy jest implikacją dyrektyw w zakresie urządzeń ciśnieniowych. Pozostawiono regulację, w myśl której butle wyprodukowane do 31 grudnia 2004 r. mogą być dopuszczone do używania na podstawie decyzji dozoru ale tylko w ramach przewozów krajowych. Przewozy międzynarodowe wymagają przeprowadzenia wymaganej oceny zgodności.

Ustawa reguluje także zasady kontroli przewozu, którą wykonują inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego:

· na drogach,

· parkingach,

· w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej przez uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych w zakresie przewozu drogowego,

· upoważnieni pracownicy Urzędu Transportu Kolejowego – na obszarze kolejowym, bocznicach kolejowych oraz w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej przez uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych w zakresie przewozu koleją,

· upoważnieni pracownicy urzędów żeglugi śródlądowej – na statkach żeglugi śródlądowej, w portach i przystaniach oraz w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej przez uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych w zakresie przewozu żeglugą śródlądową.

Dodatkowo jako służby uprawnione do kontroli wskazano Policję i Straż Graniczną (na drogach i parkingach). Dodatkowo kontrolę mogą prowadzić funkcjonariusze celni – na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz żołnierze Żandarmerii Wojskowej, ale tylko w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych wykonywanego przez siły zbrojne

Kontrola polega na sprawdzeniu zgodności wykonywanego przewozu towarów niebezpiecznych z wymaganiami (określonymi odpowiednio w ADR, RID lub ADN):

· stanu technicznego naczyń, opakowań, urządzeń transportowych służących do przewozu towarów niebezpiecznych,

· stanu technicznego środka transportu użytego do przewozu, jego oznakowania i wyposażenia,

· przeszkolenia osób wykonujących przewóz towarów niebezpiecznych oraz czynności związane z tym przewozem, a także wyznaczenia właściwego doradcy do spraw bezpieczeństwa przewozu towarów niebezpiecznych oraz dokumentów wymaganych przy przewozie towarów niebezpiecznych, w szczególności zaświadczenia ADR.

Z kontroli sporządza się listę kontrolną w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje kontrolowany. Zobowiązano Głównego Inspektora Transportu Drogowego do zgłaszania poważnych lub powtarzających się naruszeń, zagrażających bezpieczeństwu w przewozie drogowym towarów niebezpiecznych, dokonanych przez pojazd lub przedsiębiorstwo z innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, właściwym organom państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w którym pojazd lub przedsiębiorstwo są zarejestrowane.

Kary

Przyjęto zasadę, że uczestnik przewozu towarów niebezpiecznych, który narusza obowiązki lub warunki wynikające z przepisów ustawy lub przepisów wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych, podlega karze pieniężnej w wysokości od 200 zł do 10 tys. zł. Nakładając karę pieniężną, na podmiot wykonujący przewóz drogowy towarów niebezpiecznych, stosuje się ograniczenia dla sumy kar nałożonych w wyniku kontroli drogowej lub w przedsiębiorstwie, określone w rozdziale 11 ustawy z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym. Załączony do ustawy wykaz kar uwzględnia wszystkie możliwe rodzaje transportu.

Ustawa wchodzi w życie miesiąc od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, przy czym podmioty (z wyłączeniem jednostek wojskowych), które prowadzą działalność polegającą na prowadzeniu kursów w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych, są obowiązane w terminie 6 miesięcy do złożenia wniosku o wpis do rejestru podmiotów prowadzących kursy, pod rygorem utraty uprawnień. Będzie to związane z wpisem w wysokości 50 proc. wpisu podstawowego. Wszystkie uprawnienia kierowców, doradców i ekspertów ważne w chwili wejścia w życie ustawy zachowują swą ważność. Zobowiązano dodatkowo urzędy odpowiedzialne za wykonywanie działań związanych z egzaminowaniem doradców do przekazania w ciągu miesiąca ewidencji i katalogów pytań do właściwej władzy. Przepisy wykonawcze do dotychczasowej ustawy o przewozie kolejowym zachowują swoją ważność przez rok. W transporcie drogowym okres ten wynosi sześć miesięcy.