Czy projekty Systemów Transportowych budowanych w miastach są zagrożoe brakiem finasowania ze środków publicznych

1. ViaTOLL elektroniczny system na drogach w Polsce

Dobrych danych o naszych drogach dostarcza system elektronicznego poboru opłat drogowych ViaTOLL. Liczba zarejestrowanych użytkowników przekroczyła we wrześniu 2011 r. 530 tys. Jednak system ten wciąż działa w rozproszeniu i nie można jeszcze prześledzić trasy przejazdu załadowanego TIR-a z naczepą, np. od przejścia granicznego ze Słowacją do przejścia granicznego z Obwodem Kaliningradzkim. W gruncie rzeczy ten stan zmieni się dopiero po budowie Krajowego Systemu Zarządzania Ruchem (KSZR) oraz miejskich systemów zarządzania ruchem, czyli po wdrożeniu Inteligentnych Systemów Transportowych (ITS). Ich wartość można szacować łącznie na prawie 1,3 mld zł. Kontrakty są atrakcyjne dla firm teleinformatycznych, nie tylko dla tych, co mają pojęcie o integracji systemów inteligentnych (garstka), ale również dla dostawców sprzętu komputerowego (większość). Tym samym ITS nakierowuje biznes na dotychczas lekceważoną niszę w sektorze publicznym.

ITS porządzi na drogach

Główne obszary zastosowań ITS

– zarządzanie ruchem – obsługa podróżnych – pobór opłat – zarządzanie flotą pojazdów – zarządzanie kryzysowe w transporcie – bezpieczeństwo ruchu – informacja dla podróżnych – logistyka – zbieranie i przetwarzanie danych

W ramach budowy KSZR Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) ogłosiła niedawno przetarg na opracowanie studium wykonalności budowy Systemu Zarządzania Ruchem na Autostradach i Drogach Ekspresowych o wartości poniżej 125 tys. euro. Na przygotowanie są dwa lata. W tym roku zostanie jeszcze ogłoszony konkurs na opracowanie specyfikacji technicznych, w następnym zaś GDDKiA przeprowadzi postępowanie na zaprojektowanie i budowę KSZR. Docelowo KSZR obejmie w roku 2016 autostrady i drogi ekspresowe oraz krajowe włączone w elektroniczny system poboru opłat. System ma pozwolić GDDKiA na efektywną realizację ustawowych zadań Generalnej Dyrekcji, związanych z pełnieniem funkcji organu zarządzającego ruchem oraz zarządcy dróg na drogach krajowych. 2 Monitoring parametrów ruchu

GDDKiA chce na bieżąco monitorować parametry ruchu, warunki atmosferyczne, stan utrzymania dróg oraz archiwizować pozyskane dane, dynamicznie zarządzać potokami ruchu, przekazywać informacje o warunkach ruchu użytkownikom dróg i podmiotom zewnętrznym, archiwizować dane wykorzystywane do planowania rozwoju sieci drogowej oraz wykrywać incydenty drogowe. By temu sprostać, powstaną cztery Centra Zarządzania Ruchem: w Warszawie, we Wrocławiu, w Strykowie i w Milówce. Utworzona ma także zostać hurtownia danych o ruchu, która będzie archiwizować dane pozyskane przez system oraz przetwarzać je na rzecz innych podmiotów. Wartość inwestycji może wynieść nawet 500 mln zł. Wcześniej niż KSZR powstaną miejskie systemy zarządzania ruchem, czyli ułatwiające podróżowanie po mieście środkami transportu zbiorowego. Ludzie mają się szybciej przemieszczać po mieście tramwajami i autobusami niż własnymi samochodami. Jeśli już wprowadza się jakieś udogodnienia dla indywidualnych kierowców, to tablice zmiennej treści informujące o wolnych miejscach parkingowych w strefach płatnego parkowania, np. na poznańskich Jeżycach. Charakterystyczne, że koncepcje miejskich ITS, które otrzymały dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ powstały przy ścisłej współpracy z polskimi naukowcami. Cieszy fakt, że samorządy zdecydowały się skorzystać z wiedzy rodzimych środowisk naukowych, ale niesie to ryzyko konfliktu z potencjalnymi wykonawcami, którzy mają za sobą praktyczne wdrożenia na całym świecie.

3 Projekty realizowane w Polsce TRISTAR Widać to po trójmiejskim projekcie Zintegrowanego Systemu Zarządzania Ruchem TRISTAR, na który Gdynia w imieniu swoim, Sopotu i Gdańska ogłosiła przetarg o szacowanej wartości między 147 a 162 mln zł. To największy z projektów przewidzianych do realizacji w ramach działania 8.3 POIiŚ. Projekt obejmuje budowę systemu zarządzania i sterowania ruchem, opartego na rozbudowie infrastruktury sygnalizacyjnej oraz budowie infrastruktury telekomunikacyjnej. Przewiduje także utworzenie dwóch Centrów Zarządzania i Sterowania Ruchem: w Gdyni, obejmującego zasięgiem działania obszar Gdyni, oraz w Gdańsku, obejmującego zasięgiem działania Gdańsk i Sopot. Systemem objętych zostanie 141 skrzyżowań. Wdrożenie systemu TRISTAR opracowanego przez naukowców z Politechniki Gdańskiej ma na celu skrócenie czasu przejazdu pojazdów, podróży transportem zbiorowym, a także zmniejszenie liczby zdarzeń drogowych. Zarazem TRISTAR ułatwi kierowcom szybsze opuszczanie skrzyżowania. Natomiast na tablicach zmiennej treści znajdą się informacje o natężeniu ruchu, wolnych parkingach i możliwych objazdach. W ocenie trójmiejskich urzędników, system zwiększy przepustowość dróg w Gdańsku, Sopocie i Gdyni o 20-30%. Wystarczy, że sygnalizacja świetlna będzie w stanie reagować na zmieniające się warunki na drodze. Dodatkowo wesprą ją czujniki w jezdni, komputery w pojazdach komunikacji miejskiej, urządzenia nadawczo-odbiorcze, kamery, fotoradary i fotorejestratory. Całość ma koordynować zespół pracujący w centrum zarządzania ruchem drogowym. Operator będzie sam mógł na bieżąco jednym przyciskiem zmienić sygnalizację świetlną, jeśli zajdzie taka potrzeba, lub w jakikolwiek inny sposób zareagować na sytuację krytyczną w danym miejscu Projekt jest wpisany na listę inwestycji związanych z EURO 2012, ale raczej usprawni życie Trójmiasta dopiero dwa lata po mistrzostwach. Już na starcie postępowania, gdy oferenci zasypali zamawiającego setkami szczegółowych pytań, Gdynia musiała wydłużyć termin składania ofert do 6 października. Jest nadzieja, że jak Państwo będą czytać ten artykuł, to będziemy znali listę oferentów. I każdy z nich zmierzy się z wyzwaniem, jak zrealizować w praktyce pomysł trójmiejskich naukowców. Z pytań do SIWZ wynika, że przyjęta koncepcja sprawia oferentom wiele trudności. 3 Co z ITS dla Poznania – koszty, pespektywy i oczekiwania

Jeszcze trudniej firmom będzie się zabrać za ITS w Poznaniu. Tu magistrat przyjął sieciocentryczną koncepcję zintegrowanego Inteligentnego Systemu Transportowego autorstwa dr. Mikołaja Sobczaka, szefa Laboratorium Systemów Mobilnych w Instytucie Informatyki Politechniki Poznańskiej. “Mobilne Miasto” – tak ją nazwał autor – ma na celu stworzenie świadomości sytuacyjnej z wydarzeń, jakie dzieją się w mieście. Dzięki temu służby miejskie bez problemu będą wiedzieć o korkujących się ulicach, opóźnionych tramwajach, wypadkach i wielu innych sytuacjach w mieście. Polepszy się także jakość podróży zmotoryzowanych mieszkańców, ponieważ zyskają na czasie spędzonym w korkach, na poszukiwaniu miejsca parkingowego, a także na benzynie poprzez opracowanie sprawnego systemu “park and ride”. Mieszkańcy niemający własnego środka lokomocji skorzystają z interaktywnych rozkładów jazdy, które poinformują oczekujących o ewentualnych opóźnieniach tramwajów czy autobusów. Kluczem do sukcesu ma być przypisanie do każdego elementu infrastruktury drogowej numeru IP i jej nadzorowanie z poziomu platformy teleinformatycznej. Oczywiście, warunkiem sine qua non jest dostęp do sieci szerokopasmowej, którą Poznań przy okazji projektu skwapliwie rozbudowuje. Dodatkowo elementami systemu staną się: podsystem sterowania ruchem, segment zarządzania transportem publicznym, segment zarządzania parkowaniem, segment bezpieczeństwa transportu.

Poznański projekt ma charakter pilotażowy. Jego sieciocentryczność i otwartość siłą rzeczy wyeliminuje z postępowania przetargowego firmy, które oferują zamknięte rozwiązania. Warto zauważyć, że głównym celem inwestycji jest poprawa funkcjonowania transportu miejskiego, zwłaszcza komunikacji tramwajowej. Oznacza to także poprawę warunków podróżowania, bezpieczeństwa i komfortu ruchu oraz zmniejszenie szkodliwych skutków spowodowanych nadmiernym hałasem komunikacyjnym i zanieczyszczeniem powietrza. Projekt będzie miał również wpływ na zmniejszenie kosztów komunikacyjnych ruchu.

Koszt przebudowy skrzyżowania w mieście dla potrzeb ITS

Ocenia się, że przebudowa skrzyżowania w duchu ITS – kluczowego fragmentu miejskiego ruchu – kosztuje ok. 500 tys. zł. Najdrożej wychodzi oparcie ITS na systemie pętli indukcyjnych instalowanych w asfalcie na każdym skrzyżowaniu, ale zarazem jest to rozwiązanie wysoce skuteczne. Można również zastosować kamery (tańszy i nieprecyzyjny sposób) lub pokusić się o zbieranie danych od użytkowników, którzy udostępnią swoją pozycję geograficzną z urządzeń nawigacyjnych via Internet lub wręcz bluetooth. Zdecydowanie najciekawszym pomysłem jest połączenie tych wszystkich technologii – zarówno wykorzystujących “twardą infrastrukturę”, jak i analizujących ruch, np. komórek samych użytkowników ruchu. Firma Kapsch, która zbudowała system viaTOLL, zaś obecnie jest jego operatorem, proponuje, aby miasta to wykorzystały. Otóż do gromadzenia danych o ruchu pojazdów wystarczyłoby dostawić pewną liczbę urządzeń odbiorczych. Każdy pojazd zobligowany do wnoszenia opłaty drogowej mógłby zostać zarazem odznaczony w miejskiej bazie danych. A gdyby miasta zdecydowały się na wprowadzenie opłat za wjazd do centrum, co jest nieuchronne w ciągu kilku lat, taki system byłby jak znalazł. ITS za unijne pieniądze

Pod koniec lipca 2011 r. Centrum Unijnych Projektów Transportowych, które odpowiada za wdrażanie programów i projektów rozwoju infrastruktury transportowej, w szczególności współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej w okresie programowania 2007-2013, rozpatrzyło wnioski o dofinansowanie w ramach Priorytetu VIII – Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe Działanie 8.3: Rozwój inteligentnych systemów transportowych. Przewidziano na ten cel 140 mln euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Celem działania jest usprawnienie systemu zarządzania ruchem poprzez zastosowanie Inteligentnych Systemów Transportowych w transporcie drogowym, morskim, śródlądowym, miejskim, jak również intermodalnym i logistyce. W konkursie zostało złożonych 14 wniosków. 10 projektów uzyskało pełne dofinansowanie UE, 1 projekt – obniżone, w stosunku do wnioskowanego dofinansowanie UE, zaś 3 projekty zostały zamieszczone na rezerwowej liście rankingowej (projekty miast: Warszawa, Jastrzębie Zdrój i Legnica). Nie odrzucono żadnego projektu z konkursu, chociaż  Warszawa ma najmniejsze szanse na uzyskanie unijnego wsparcia. Zostały już podpisane umowy o dofinansowanie z beneficjentami projektów, które uplasowały się na podstawowej liście rankingowej i tym samym rozdysponowano niemal 90% środków z funduszu przeznaczonego na konkurs. Zgodnie z zapisami ogłoszenia o konkursie, 10% całej alokacji (z ogólnej kwoty 542,6 mln zł) zostało zarezerwowane na ewentualną procedurę odwoławczą w ramach konkursu. Oto lista projektów objętych wsparciem. Bydgoszcz Inteligentne Systemy Transportowe w Bydgoszczy – wartość całkowita: 69 mln zł – dofinansowanie z UE: 56,2 mln zł Gdynia Wdrożenie Zintegrowanego Systemu Zarządzania Ruchem TRISTAR w Gdańsku, Gdyni i Sopocie – wartość całkowita: 184,26 mln zł – dofinansowanie z UE: 156,1 mln zł Gliwice Rozbudowa systemu detekcji na terenie miasta Gliwice wraz z modernizacją wybranych sygnalizacji świetlnych, etap I – wartość całkowita: 29 mln zł – dofinansowanie z UE: 24,1mln zł Kalisz Budowa Zintegrowanego Systemu Zarządzania Ruchem Drogowym w Kaliszu – etap I – wartość całkowita: 22,44 mln zł – dofinansowanie z UE: 19 mln zł Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej na obszarze działalności KZK GOP – wartość całkowita: 11,25 mln zł – dofinansowanie z UE: 7,8 mln zł Koszalin Budowa Inteligentnego Systemu Transportowego w Koszalinie – wartość całkowita: 13,5 mln zł – dofinansowanie z UE: 11,4 mln zł Kraków Rozwój systemu zarządzania transportem publicznym w Krakowie – wartość całkowita: 46,58 mln zł – dofinansowanie z UE: 32,6 mln zł Poznań System ITS Poznań – wartość całkowita: 102,5 mln zł – dofinansowanie z UE: 81 mln zł System ITS ZDM będzie wprowadzać w latach 2011-2014. Całkowita wartość projektu ITS wynosi 103 096 565,58 zł, z czego wydatki kwalifikowane to 93 908 717,38 zł, a planowana wartość dotacji to 79 822 409,77 zł (85%). Rzeszów Rozbudowa inteligentnego systemu transportu drogowego na terenie miasta Rzeszowa – wartość całkowita: 15,95 mln zł – dofinansowanie z UE: 11,7 mln zł Wrocław Inteligentny system transportu ITS Wrocław – wartość całkowita: 69,14 mln zł – dofinansowanie z UE: 58,7mln zł Szczecin Poprawa funkcjonowania transportu miejskiego w aglomeracji szczecińskiej poprzez zastosowanie systemów telematycznych – wartość całkowita: 53,78 mln zł – dofinansowanie z UE: 29,3 mln zł LISTA REZERWOWA KONKURSU 8.3 POIIŚ Międzygminny Związek Komunikacyjny w Jastrzębiu Zdroju Wsparcie obsługi i bezpieczeństwa pasażerów MZK Jastrzębie innowacyjnymi systemami informatycznymi – wartość całkowita: 14,5 mln zł Legnica Budowa zintegrowanego systemu zarządzania ruchem i transportem publicznym w mieście Legnica – wartość całkowita: 23,4 mln zł Warszawa Zintegrowany System Zarządzania Ruchem w m.st. Warszawa w okresie 2011-2014 – wartość całkowita: 101,6 mln zł ITS w liczbach: – 542,6 mln zł (140 mln €) – kwota rozdysponowanej alokacji – 8 mln zł – minimalna wartość projektu – 85% – poziom dofinansowania projektów – 757 mln zł – wartość całkowita zgłoszonych projektów

Źródło: “ITS Przegląd” oraz www.cupt.gov.pl

Stosowanie rozwiązań technologii informatycznych w zarządzaniu systemami transportowymi miast wynika z potrzeby efektywnego rozwiązywania takich problemów jak narastająca mobilność mieszkańców miast i kongestia utrudniająca dostęp do punktów węzłowych sieci. Problemy te, choć same powstają w wyniku rozwoju gospodarczego obszarów miejskich, są jednocześnie powodem zahamowania rozwoju ekonomicznego miast i realizacji celów podmiotów gospodarczych. Pociągają także za sobą niekorzystne skutki społeczne i ekologiczne w postaci frustracji i poczucia dyskomfortu mieszkańców oraz zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Celem stosowania technologii informatycznych w logistyce miejskiej jest optymalizacja dostępu do węzłów logistycznych, infrastruktury liniowej i jednocześnie redukcja niekorzystnego wpływu działalności człowieka na środowisko przyrodnicze.

Technologie teleinformatyczne wykorzystywane w logistyce miejskiej to:

• Internet,
• sieci komórkowe (GSM),
• urządzenia do monitorowania ruchu (sensory, detektory, sterowniki, wideodetektory),
• urządzenia nadzoru telewizyjnego (kamery nadzorujące),
• urządzenia i systemy monitorowania i pomiaru pogody,
• zmienne tablice świetlne,
• systemy nawigacji satelitarnej (GPS),
• systemy łączności radiowej (DAB, RDS-TMC),
• geograficzne bazy danych (GIS),
• bazy danych drogowych,
• karty elektroniczne.

Technologie te znajdują zastosowanie w takich aspektach zarządzania miejskimi systemami transportowymi jak:

• zarządzanie ruchem miejskim,
• zarządzanie transportem publicznym,
• zarządzanie wypadkami,
• udostępnianie informacji drogowych podróżnym
• zarządzanie systemami opłat drogowych i za korzystanie z usług transportowych

Podstawowym zadaniem technologii informatycznych jako narzędzi umożliwiających efektywne zarządzanie systemem transportowym miasta jest zarządzanie informacją. Efektami sprawnego zarządzania przepływami informacji jest podniesienie jakości funkcjonowania systemu transportowego poprzez zwiększanie możliwości kontroli, wpływania na przepływy w całym systemie.

Zadania, cele i korzyści stosowania technologii informatycznych transportu miejskiego

Cele i funkcje inteligentnych systemów transportowych pokrywają się z celami i zadaniami technologii informatycznych. Inteligentne systemy transportowe znajdują szczególne zastosowanie w sytuacjach, gdy:

• dostęp do danych obszarów miasta jest utrudniony, bądź niemożliwy ze względu na wysoki poziom kongestii – prowadzi to do zahamowania inwestycji, aktywności podmiotów gospodarczych, mobilności mieszkańców, czyli ograniczenia rozwoju obszaru,
• konieczna jest ochrona historycznej części miasta lub obszarów mieszkalnych przed zanieczyszczeniami powietrza i hałasem,
• zrównoważony rozwój transportu publicznego i prywatnego staje się warunkiem dalszego rozwoju miasta.

Podstawą inteligentnych systemów transportowych jest sprawny przepływ informacji wewnątrz systemu, co znajduje wyraz w budowie systemu. Poszczególne elementy systemu komunikują się ze sobą, wymieniając informacje, przetwarzając je a następnie podają je do wiadomości publicznej.

Punktem centralnym inteligentnego systemu transportowego jest centrala systemu – komputer, który integruje działania podsystemów i zapewnia przepływ informacji między nimi. Sposób działania inteligentnych systemów transportowych oparty jest na procesach zbierania, analizowania i przetwarzania informacji w celu zinterpretowania sytuacji na badanym odcinku drogi i podjęcia decyzji co do zastosowania określonych środków kontroli tej sytuacji. ITS opiera się na wielu źródłach informacji. Dane o natężeniu i charakterze ruchu drogowego na danym odcinku mogą być przekazywane do centrali systemu za pomocą wyposażonych w modem detektorów, wideodetektorów, czy kamer. Detektory i wideodetektory pozwalają na określenie takich parametrów jak:

• liczba pojazdów przejeżdżających przez dany odcinek w określonym czasie,
• prędkość pojazdów,
• dokładny czas przebywania każdego pojazdu na danym odcinku,
• kierunek poruszania się pojazdu,
• typ pojazdu ( na podstawie długości pojazdu, częstotliwości drgań, nacisku na powierzchnię).

Informacje te przekazywane są w czasie rzeczywistym do centrali systemu za pośrednictwem sieci Internet lub systemu GSM (poprzez SMS). Powyższe urządzenia zdolne są ponadto do identyfikacji odległości między pojazdami oraz rozpoznawania zdarzeń i wypadków drogowych. Informacje zbierane i przetwarzane w centrali ITS są przekazywane finalnym odbiorcom. Odbiorcami tymi są użytkownicy infrastruktury, władze lokalne, służby kontroli ruchu drogowego, policja. Informacje przesyłane są finalnym odbiorcom za pomocą takich środków jak Internet, telefon komórkowy, zmienne tablice świetlne (VMS), systemy łączności radiowej (np. RDS), sygnalizacja świetlna.

Należy podkreślić, że system “sam” dokonuje analizy i interpretacji otrzymanych informacji. Oznacza to, że na przykład informacja o długotrwałym zmniejszeniu prędkości przez wszystkie pojazdy przejeżdżające przez dany odcinek, zostanie zinterpretowana jako “korek”. Zostaną o tym poinformowani użytkownicy zbliżający się do zatłoczonego odcinka. Mogą oni zostać również powiadomieni o sugerowanej zmianie trasy przejazdu do punktu docelowego lub o konieczności ograniczenia prędkości na odcinkach poprzedzających zatłoczone miejsca, co pozwoli na zmniejszenie kongestii.

Cechami charakterystycznymi inteligentnych systemów transportowych są:

• integracja technologii, wykorzystywanych narzędzi i oprogramowania zapewniająca sprawny przepływ informacji,
• “inteligencja” rozumiana jako zdolność systemu do podejmowania samodzielnych decyzji w zmiennych sytuacjach,
• elastyczność i duża zdolność do adaptacji – możliwość tworzenia konfiguracji w zależności od potrzeb,
• efektywność rozumiana jako powszechność korzyści.

Doświadczenia miast europejskich wskazują, że inteligentne systemy transportowe mogą być z powodzeniem wykorzystywane do zarządzania systemami transportowymi wszystkimi typami miast – począwszy od wielkich aglomeracji poprzez miasta średnie, po małe. Efektywność inteligentnych systemów transportowych sprowadza się do powszechności i kompleksowości korzyści z ich stosowania. Do korzyści tych należą:

• zmniejszenie kongestii w miastach – maksymalne wykorzystanie przepustowości dróg, dostęp do węzłów sieci uzyskany poprzez monitorowanie i prognozowanie ruchu, zastosowanie inteligentnej sygnalizacji świetlnej,
• ułatwienie dostępu do informacji o transporcie w mieście:
• o informacje o usługach transportowych, rozkładach jazdy i cenach (przez Internet lub telefon komórkowy),
• o informacje o wolnych miejscach parkingowych (inteligentne systemy zarządzania parkingami, zmienne tablice świetlne),
• o informacje o stopniu zatłoczenia określonych odcinków sieci i alternatywnych objazdach,
• o informacje przed i po rozpoczęciu podróży,
• o wzrost bezpieczeństwa ruchu drogowego,
• o efekt synergii w dziedzinie wykorzystania infrastruktury transportowej oraz informacji,
• o obniżenie kosztów operacyjnych i użytkowania infrastruktury.