Fundusze unijne na rozbudowę portów lotniczych

Trend ten zastał jednak większość polskich portów lotniczych w stanie charakteryzującym się niedoinwestowaniem infrastruktury, co znajduje odzwierciedlenie w zestawieniu wartości realnego przepływu osób z nominalną przepustowością polskich lotnisk. Sytuacja przedstawiona powyżej implikuje cały szereg działań inwestycyjnych, które są obecnie w szybkim tempie podejmowane przez istniejące porty lotnicze, a także podejmowanie inicjatyw budowy nowych lotnisk.

Centralizacja przeszkadza

Głównym problemem, oprócz częstych kontrowersji związanych z wypracowaniem spójnej strategii dla rozwoju lotnisk cywilnych w Polsce, jest pozyskanie kapitału dla przeprowadzenia koniecznych inwestycji.
W obecnej sytuacji na rynku finansowym, charakteryzującej się bardzo wysoką płynnością aktywów, pozyskanie finansowania dla projektów generujących dające się dość precyzyjnie określić przychody, nie powinno nastręczać wiele trudności. Rynek dostarcza tu bardzo wiele możliwości strukturyzacji finansowej poszczególnych projektów inwestycyjnych. Na obecnym etapie rozwoju polskich lotnisk nie są to jednak wystarczające źródła finansowania. Przy dużym zapotrzebowaniu inwestycyjnym wpływ na to ma również struktura własnościowa większości portów lotniczych oraz nadal znaczna centralizacja polskiego rynku przewozów lotniczych, znajdująca odzwierciedlenie w analizie dochodowości obszarów oddziaływania poszczególnych lotnisk.

W praktyce oznacza to, że nie każde lotnisko może wygenerować przychody, które usatysfakcjonują potencjalnego inwestora, czy też zapewnią pokrycie kosztów finansowania długiem przy odpowiednio wysokiej stopie zwrotu. W tej sytuacji istotnym źródłem finansowania infrastruktury portów lotniczych stają się dostępne fundusze strukturalne Unii Europejskiej. Wartość środków finansowych pozostawionych w ramach programu operacyjnego Infrastruktura i Środowisko do wykorzystania przez porty lotnicze na szczeblu ogólnokrajowym wynosi w latach 2007-2013 około 408 mln euro.

Dodatkowo dostępne są również fundusze związane z naziemną infrastrukturą ruchu lotniczego oraz rozwojem różnych form transportu. Ta ostatnia kategoria zawiera przede wszystkim środki przeznaczone na finansowanie transportu intermodalnego. Potrzeby rozwoju infrastruktury lotniczej zostały również uwzględnione w priorytetach regionalnych programów operacyjnych. Co do zasady jednak w ramach regionalnych programów operacyjnych dofinansowywane mają być lotniska nie obsługujące regularnego ruchu międzynarodowego. Na podstawie znanych na tym etapie dokumentów programowych można wnioskować, że sposób rozdysponowania funduszy strukturalnych w bieżącym okresie programowania ma charakter pewnej strategii i z pewnością wpłynie na dalszy rozwój poszczególnych lotnisk.
Europejska sieć transportowa
W skład TEN-T (Trans European Network – Transport) wchodzą szlaki komunikacyjne istotne z punktu widzenia całej Unii Europejskiej. Oprócz transportowej, istnieje również sieć telekomunikacyjna i energetyczna. Dla celów rozwoju sieci transportowej – jak również telekomunikacyjnej i energetycznej – utworzono odrębny program pomocowy obok Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Pomoc finansowa z budżetu TEN-T nie może być łączona z pomocą pochodzącą z innych źródeł wspólnotowych, za wyjątkiem kredytów Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
W ramach programu największy poziom dofinansowania (do 50 proc.) mogą uzyskać projekty studyjne, maksymalną pomoc dla projektów inwestycyjnych ustalono na poziomie 20 proc., a w przypadku projektów transgranicznych – 30 proc. W sieci TEN-T znajduje się warszawskie Okęcie oraz 7 polskich lotnisk regionalnych (patrz: rysunek poniżej).
Dla infrastruktury transportowej – w tym lotnisk – przynależność do sieci TEN-T oznacza również dostęp do większej ilości środków pomocowych w ramach programu operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Działanie 6.2 programu dotyczące rozwoju lotniczej sieci TEN-T przewiduje na ten cel 407,06 mln euro. Środki te zostały już rozdysponowane w oparciu o indykatywną listę projektów kluczowych (patrz ramka ,,Lotniska za dotacje’’). Ze środków programu finansowane będą budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury lotniskowej, rozbudowa i modernizacja infrastruktury nawigacyjnej oraz wdrożenie ogólnoeuropejskich programów zarządzania ruchem lotniczym.
W programie ogólnokrajowym w ogóle nie zostały uwzględnione lotniska znajdujące się poza siecią TEN-T, dla których w tej sytuacji jedynym źródłem dotacji unijnych pozostają Regionalne Programy Operacyjne. Programy te przewidują dotacje dla lotnisk regionalnych/lokalnych m.in. w województwach: lubelskim (modernizacja i rozbudowa lotniska w Świdniku), łódzkim (lotnisko w Lublinku), mazowieckim (port lotniczy w Modlinie), warmińsko-mazurskim.
Porty poza siecią
Poza siecią TEN-T znajdują się obecnie w Polsce 4 regionalne porty lotnicze: Łódź, Zielona Góra, Bydgoszcz i Szczytno oraz 11 lotnisk o charakterze lokalnym. Patrząc na mapę sieci TEN-T widać wyraźnie, że w zasadzie nie obejmuje ona Polski wschodniej. Spowodowane jest to z pewnością faktem, że poza Rzeszowem nie istnieją w tej części kraju lotniska regionalne. Niemniej jednak brak możliwości ubiegania się o dofinansowanie z programu Infrastruktura i Środowisko przez istniejące na tym obszarze porty lokalne z pewnością nie przyspieszy ich rozwoju. Z tego punktu widzenia brak finansowania strukturalnego dla innych wschodnich lotnisk poza Rzeszowem może nieco dziwić.

Także program operacyjny Rozwój Polski Wschodniej nie przewiduje w sposób wyraźny wsparcia inwestycyjnego dla istniejących w tym regionie portów lotniczych. Pozostają zatem programy regionalne. W programach tych rozwój lotniska w regionie postrzegany jest jako szansa na uniknięcie peryferyzacji transportowej. Przykładowo dla lotniska w Szymanach k. Szczytna przewidziano w regionalnym programie operacyjnym województwa warmińsko-mazurskiego dofinansowanie inwestycji zgodnie z wynikiem negocjacji z Komisją Europejską. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi w zakresie pomocy finansowej dla lotnisk, tzw. major projects uzyskujące dofinansowanie w ramach regionalnych programów operacyjnych muszą uzyskać aprobatę Komisji Europejskiej, co stało się przedmiotem kontrowersji w przypadku planów dofinansowania budowy lotniska w podkieleckich Obicach.

Lotniska i transport intermodalny

Programy dotyczące zarządzania funduszami strukturalnymi nie przewidują także wspierania dopiero rozwijających się portów lotniczych czy też asygnowania środków na budowę nowych portów. Takie podejście może jednak znaleźć wiele uzasadnień, z których głównym jest fakt, że tylko względnie silne finansowo porty, charakteryzujące się stabilnym wzrostem przepływu pasażerów oraz atrakcyjnym obszarem ciążenia będą mogły w pełni wykorzystać dostępne fundusze i nie będą doznawały żadnych ograniczeń w postaci niedoborów kapitału własnego czy niskiej zdolności kredytowej.
W kontekście możliwości finansowania rozwoju infrastruktury portów lotniczych ze środków unijnych warto zwrócić uwagę na inne niż stricte dotyczące lotnisk priorytety programu operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.

Dla zwiększenia możliwości rozwojowych lotniska istotne są nie tylko inwestycje związane z samą infrastrukturą portu lotniczego, ale także inwestycje dotyczące szeroko rozumianej infrastruktury transportowej mogącej powstać w bezpośrednim sąsiedztwie samego lotniska. Zgodnie z polityką transportową Unii Europejskiej, szczególne wsparcie przewidziane jest dla infrastruktury transportu intermodalnego. Łączne dofinansowanie dla inwestycji z tego zakresu ustalono na 217,8 mln euro.

Program dotyczy wprawdzie terminali kontenerowych i centrów logistycznych zlokalizowanych na liniach kolejowych lub w portach morskich, niemniej jednak budowa takiego terminala na linii kolejowej w bezpośrednim sąsiedztwie portu lotniczego cargo może przyczynić się znacznie do jego dynamicznego rozwoju. Beneficjentami tych środków mogą być operatorzy terminali kontenerowych i centrów logistycznych oraz przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w zakresie transportu intermodalnego.

Fundusze nie wystarczą

Pozytywnie na rozwój lotniska mogą wpłynąć także inwestycje w zakresie rozwoju inteligentnych systemów transportowych związane z zarządzaniem ruchem czy też informacją dla podróżnych. Alokacja finansowa przewidziana na ten cel w programie Infrastruktura i Środowisko wynosi 70,59 mln euro. Wszystkie porty lotnicze obsługujące ruch międzynarodowy mogą także stać się beneficjentami środków przeznaczonych na dofinansowanie inwestycji w zakresie bezpieczeństwa i ochrony transportu lotniczego. Łączne dofinansowanie dostępne na tego typu inwestycje wynosi 58,82 mln euro. Warto również zaznaczyć, że oprócz finansowania z europejskich funduszy strukturalnych niektóre lotniska otrzymały dotacje inwestycyjne z budżetu centralnego. Przedstawiony obraz dostępnych źródeł finansowania inwestycji w portach lotniczych wydaje się korzystną perspektywą rozwojową dla polskich lotnisk. Warto jednak pamiętać, że o dostępności funduszy decydują także możliwości finansowe lub kredytowe samych portów lotniczych. O ile większe lotniska prawdopodobnie nie będą miały w tym obszarze problemów, o tyle te gorzej prosperujące mogą doświadczać utrudnień finansowych związanych z realizacją projektu.

Mniejsze potrzebują więcej

W tym kontekście znaczenia nabiera kwestia pozyskania dodatkowych źródeł finansowania – w tym poprzez sprzedaż części lotniska inwestorowi zewnętrznemu. Widać to szczególnie na przykładzie mniejszych lotnisk lokalnych, takich jak Bydgoszcz czy Szymany. W tym sensie fundusze unijne – dzięki zasadzie dodatkowości – mogą także mieć wpływ na pewne decyzje dotyczące struktury własnościowej poszczególnych portów lotniczych. Możliwości rozwojowe lotnisk przy wykorzystaniu funduszy unijnych oceniać należy także w szerszym kontekście, który powinien uwzględniać również inwestycje innego typu możliwe do realizacji w sąsiedztwie lotniska, mogące w dużym stopniu zwiększać atrakcyjność portu. Przykładem takich inwestycji mogą być parki naukowo-technologiczne finansowane z programu operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (jeden z takich parków, finansowany ze środków poprzedniej perspektywy finansowej, z programu Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw powstaje w sąsiedztwie rzeszowskiego lotniska Jasionka).