Gdzie szukać sprawiedliwości?

Do ważnych przepisów należy między innymi kwestia określenia prawa właściwego dla zobowiązań. To sprawa istotna ze względu na różnice dotyczące zawierania umów, wykonywania, rozwiązywania i zabezpieczenia roszczeń stron – jakie występują w systemach prawnych różnych krajów. Ustalanie prawa właściwego dla danego stosunku prawnego warto rozpocząć od krajowej, polskiej ustawy „Prawo prywatne międzynarodowe”, regulującej stosunki za zakresu prawa prywatnego z więcej niż jednym państwem.

Prawo wybrane przez strony

Przewoźników będących osobami fizycznymi, którzy zarejestrowali działalność gospodarczą w zakresie transportu towarów dotyczą tzw. łączniki: obywatelstwa i zamieszkania. Łącznik obywatelstwa oznacza, że jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa. Łącznik zamieszkania natomiast znajduje zastosowanie jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby nie można ustalić, nie ma ona obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego. W takiej sytuacji zastosowanie ma prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008[1] ustanawia fundamentalną zasadę swobody wyboru prawa: „umowa podlega prawu wybranemu przez strony”. Może być on dokonany jednoznacznie i wprost w treści umowy lub w sposób domyślny (dorozumiany), ale także wynikać z okoliczności sprawy. Może dotyczyć wszystkich postanowień umowy lub tylko niektórych. Podstawą prawną z zakresu prawa międzynarodowego są przepisy wspomnianego rozporządzenia, które przewidują zastosowanie prawa wybranego przez strony, a w braku takiej możliwości – wybór prawa w sposób dorozumiany[2].

Zasada domyślności

O takiej domyślnej sytuacji można mówić np. gdy konkretna umowa jest ewidentnie oparta na rozwiązaniach przyjętych w danym systemie prawnym. Lub też, kiedy przewiduje silniejszy związek z państwem miejsca siedziby jednej ze stron lub miejscem spełnienia świadczenia. W zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa właściwego dla umowy przewozu towarów zgodnie z art. 3, prawem właściwym dla takiej umowy są przepisy państwa, w którym przewoźnik ma miejsce zwykłego pobytu. Jednak musi zostać spełniony warunek, że w tym samym kraju następuje przyjęcie towaru do przewozu, lub dostawa, lub zwykły pobyt nadawcy. Jeżeli obwarowania nie zostaną spełnione, stosuje się prawo państwa, w którym zlokalizowano uzgodniony przez strony adres dostawy.

Prawo właściwe ma zastosowanie w szczególności do wykładni umów, ich wykonywania, skutków nieważności, wygaśnięcia, przedawnienia i utraty praw wynikającej z upływu terminów. Ponadto określa skutki całkowitego lub częściowego niewykonania zobowiązań oraz szkód tym spowodowanych w takich granicach, w jakich pozwala na to prawo procesowe.

Konwencja CMR

Przewóz towarów w transporcie międzynarodowym reguluje Konwencja CMR. Określa ona zasady zawierania i wykonywania umów przewozowych, w tym także odpowiedzialność nadawcy towaru za koszty i szkody, które mógłby ponieść przewoźnik na skutek niedostateczności lub nieścisłości danych wpisanych (lub nawet nie wpisanych) do listu przewozowego. Przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, za jego uszkodzenie oraz opóźnienie dojazdu jeżeli okoliczności te zaistniały w trakcie realizowania przewozu, tj. między przyjęciem towaru a jego wydaniem[3].

Odszkodowanie obliczane jest według wartości towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu posługując się cenami rynkowymi lub zwykłą wartością towarów podobnego rodzaju i jakości. Jeśli dojdzie do sporu, wolno wszcząć sprawę przed sądami krajów będących stronami konwencji, na podstawie porozumienia stron co do jurysdykcji. Ponadto istnieje możliwość wytoczenia powództwa przed sądem państwa, na którego obszarze pozwany kontrahent ma siedzibę lub filę (oddział), zlokalizowano miejsce przyjęcia towaru do przewozu lub miejsce dostawy.

Korzystna regulacja

Zatem możliwości są szerokie i mogą być w dużym stopniu kształtowane przez strony. W sprawach dotyczących zdarzeń, od których kontrahent był ubezpieczony, warto odnieść się do przepisów Rozporządzenia Bruksela I Bis[4]. Przewidują one możliwość dochodzenia roszczeń od ubezpieczyciela przed sądem państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę. Istnieje także szansa na to, że o wszystkim zadecyduje sąd kraju – siedziby powoda dla spraw wytoczonych przez ubezpieczonego, ubezpieczającego lub uprawnionego z tytułu ubezpieczenia oraz przeciwko współubezpieczycielowi – przed sąd państwa członkowskiego, przed którym pozwany został główny ubezpieczyciel. Na podstawie tego samego rozporządzenia ubezpieczyciel może pozywać przed sąd w państwie działalności lub zamieszkania pozwanego. Taka regulacja jest znacznie korzystniejsza dla przewoźników, pozwala na większą swobodę i ułatwia wybór korzystnego miejsca dochodzenia swoich praw.

Dla obrotu gospodarczego w globalnej gospodarcze bezpieczeństwo prawne podejmowanych czynności i decyzji często stanowi o powodzeniu przedsięwzięcia. Skomplikowane formy działalności, zaawansowanie technologiczne oraz konkurencja wymagają coraz doskonalszych rozwiązań regulacyjnych. Ważne, aby rozumieć i w miarę potrzeby stosować mechanizmy odpowiadające wymaganiom przedsiębiorców. Instytucje niepubliczne, ale też państwowe krajowe i międzynarodowe starają się wychodzić naprzeciw takim oczekiwaniom i dobrze trzymać rękę na pulsie, by we właściwej chwili móc skorzystać z odpowiednich instrumentów prawnych.

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I).

[2] Art. 3 ust. 1.

[3] Art. 17 Konwencji CMR.

[4] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.