Inspektorzy ochrony przeciwpożarowej

Zmiany w prawie obejmujące określenie obowiązków w zakresie pracowników zobowiązanych do troszczenia się o bezpieczeństwo pożarowe (Kodeks Pracy) wprowadziły wiele zamieszania. Mam tu na myśli praktykę związaną z nowelizacją Kodeksu Pracy, z 7 maja 2009 r. (Dz.U. nr 115, poz. 958), która weszła w życie 5 sierpnia ubiegłego roku.
Powszechnie uważa się, że wystarczające jest wskazanie przez pracodawcę – pracownika, który ukończy zwykłe szkolenie BHP, w którym poruszona zostanie tematyka prewencji pożarowej.

Prawo o ochronie przeciwpożarowej

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej, w artykule 4.1.nakłada na właściciela budynku, obiektu budowlanego i terenu – siedem obowiązków. Są oni zobowiązani do:
przestrzegania przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych; wyposażenia budynku, obiektu budowlanego lub terenu w określone urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice; zapewnia konserwacji oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie; zapewnia osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeństwa i możliwość ewakuacji; przygotowania budynku, obiektu budowlanego lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej; zapoznania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi; ustalenia sposobu postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Kolejny ustęp przytoczonego powyżej artykułu 4. wyjaśnia sytuację, w której „faktycznie władającym” budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem, nie jest właściciel: „Odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w ust. 1, stosownie do obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje – w całości lub w części – ich zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej, ustanawiającej zarząd lub użytkowanie. W przypadku, gdy umowa taka nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej spoczywa na faktycznie władającym budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem”.
I dotykamy tutaj problemu, który swoje apogeum miał w styczniu 2009 roku, gdy w życie weszła kolejna nowelizacja Kodeksu Pracy, definiująca, kto może wykonywać powyższe siedem czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Zapis artykułu 4.2. Ustawy o ochronie przeciwpożarowej wydaje się jednoznaczny: „czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej mogą wykonywać osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje”. Jakie to są kwalifikacje? – wyjaśniają kolejne zapisy. Ustęp 2a. „Osoby wykonujące czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej, polegające na zapobieganiu powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, niezatrudnione w jednostkach ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt. 1a–5 i 8, powinny posiadać wykształcenie wyższe i ukończone szkolenie specjalistów ochrony przeciwpożarowej albo mieć wykształcenie wyższe na kierunku inżynieria bezpieczeństwa pożarowego lub tytuł zawodowy inżyniera pożarnictwa lub uzyskać uznanie kwalifikacji do wykonywania zawodu inżyniera pożarnictwa w toku postępowania o uznanie nabytych – w państwach członkowskich Unii Europejskiej, w państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub w Konfederacji Szwajcarskiej-kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego – inżyniera pożarnictwa. Ustęp 2b. „Osoby wymienione w ust. 2a, wykonujące czynności wyłącznie w zakresie wynikającym z ust. 1, powinny posiadać, co najmniej wykształcenie średnie i ukończone szkolenie inspektorów ochrony przeciwpożarowej lub mieć tytuł zawodowy technika pożarnictwa lub uzyskać uznanie kwalifikacji do wykonywania zawodu technika pożarnictwa w toku postępowania o uznanie nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, w państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub w Konfederacji Szwajcarskiej kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego – technika pożarnictwa”.

Szkolenie specjalistów

O tym, gdzie i na jakich zasadach takie kwalifikacje można uzyskać, jasno mówi Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 2005 roku: „specjalistów ochrony przeciwpożarowej szkoli Szkoła Główna Służby Pożarniczej, a inspektorów ochrony przeciwpożarowej szkolą pozostałe szkoły Państwowej Straży Pożarnej i ośrodki szkolenia w komendach wojewódzkich PSP.
Wspomniana wcześniej Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t. j. Dz. U. z 1998 r. nr 21 poz. 94 z późn. zm.) w dziale X nakłada na pracodawcę obowiązki dotyczące między innymi: przekazywania personelowi informacji o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, czyli imię i nazwisko tej osoby, miejsce wykonywania pracy, numer telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej; wyznaczenia pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.

Jednocześnie Kodeks Pracy stwierdza, że działania powyższe powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu pracy oraz rodzaju i poziomu występujących zagrożeń. Liczba wyznaczonych pracowników, ich szkolenie oraz wyposażenie powinny uwzględniać rodzaj i poziom występujących zagrożeń. A w przypadku zatrudniania przez pracodawcę wyłącznie pracowników młodocianych lub niepełnosprawnych – działania, powyższe może wykonywać sam pracodawca. Reasumując: przeprowadzenie analizy zagrożeń i zastosowanie skutecznych i adekwatnych do tych zagrożeń środków zapobiegawczych w postaci ustalenia wystarczającej ilości pracowników kompetentnych w zakresie między innymi zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników spoczywa na pracodawcy.

Zastanawiający jest fakt braku wyjaśnienia zakresu obowiązków i kompetencji oraz sposobu szkolenia tychże pracowników. Czy wystarczające jest szkolenie okresowe BHP, czy pracownicy ci powinni przejść jakieś dodatkowe szkolenia? Wreszcie, czy do zwalczania pożarów wystarczy gaśnica, hydrant, a może jakiś dodatkowy sprzęt? Czy pracownicy ci powinni być w jakiś sposób chronieni przed niebezpiecznymi warunkami panującymi w pożarze? Czy pracodawca może na pracownika nałożyć obowiązki wykraczające poza te zapisane w artykule 9. Ustawy o ochronie przeciwpożarowej:, „Kto zauważy pożar, klęskę żywiołową lub inne miejscowe zagrożenie, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz: centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostkę ochrony przeciwpożarowej albo policję, wójta, sołtysa”. Bo przecież to pracodawca ma – wynikający z Kodeksu Pracy – obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenia systematycznych szkoleń pracowników w zakresie BHP.

Kodek Pracy a ustawa ppoż.

Pewną podpowiedź w tej kwestii dostarcza artykuł 16a. cytowanej już Ustawy o ochronie przeciwpożarowej, który mówi: „Jednostki ochrony przeciwpożarowej […] tworzy się, jako jednostki umundurowane i wyposażone w specjalistyczny sprzęt, przeznaczone do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi lub innymi zagrożeniami”. Wypada w tym miejscu postawić pytanie: jaka jest różnica pomiędzy „zwalczaniem pożarów” w Kodeksie Pracy, a „walką z pożarami” w Ustawy o ochronie przeciwpożarowej? Pozostawiam to pytanie bez odpowiedzi.

Na zakończenie proponuję czytelnikom wykonanie małego doświadczenia i wpisanie w wyszukiwarkę internetową frazy: „inspektor ochrony przeciwpożarowej”. Wśród wielu informacji znaleźć można i takie: „nie będzie inspektorów ochrony przeciwpożarowej”, „szkolenie inspektorów ochrony przeciwpożarowej prowadzi firma xyz”, „inspektor ochrony przeciwpożarowej niepotrzebny”. W tym miejscu warto zadać kolejne pytanie: jak te wyniki mają się do obowiązującego w Polsce prawa?

A zatem inspektorzy ochrony przeciwpożarowej jeszcze istnieją, mają się dobrze i nadal są potrzebni. W Ustawie o ochronie przeciwpożarowej nic w ostatnim czasie w tym temacie się nie zmieniło: zakres kompetencji inspektora ochrony przeciwpożarowej określa artykuł 4.1., a kwalifikacje opisane są w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 25 października 2005 r. w sprawie wymagań kwalifikacyjnych oraz szkoleń dla strażaków jednostek ochrony przeciwpożarowej i osób wykonujących czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej (Dz. U. z 2005 r. nr 215, poz. 1823).