Intermodalny terminal kolejowy

Terminal kolejowy urządzany jest na trasach transportu intermodalnego w punktach, w których następuje zmiana jednego środka transportu na inny.

Intermodalny terminal przeładunkowy to obiekt przestrzenny z właściwą mu organizacją i infrastrukturą umożliwiającą przeładunek intermodalnych jednostek transportowych: kontenerów, nadwozi wymiennych i naczep samochodowych pomiędzy środkami transportu należącymi do różnych gałęzi transportu oraz wykonywanie na tych jednostkach operacji w związku z ich składowaniem i użytkowaniem.

Terminale te stanowią podstawową infrastrukturę punktową w sieciach transportu intermodalnego. Są wyposażone w odpowiednie urządzenia przeładunkowe umożliwiające przeładunek jednostek intermodalnych pomiędzy różnymi rodzajami transportu. Są zlokalizowane w dużych portach morskich i ważnych lądowych centrach dystrybucyjnych. Największą wydajnością, szybkością operacji i niskimi kosztami jednostkowymi charakteryzują się terminale w pełni zautomatyzowane, np. terminale morskie. Terminale kolejowe muszą być wyposażone w odpowiednie urządzenia przeładunkowe. Do podstawowych funkcji terminali należą: szybki przeładunek i możliwość składowania operacyjnego i okresowego (jednostki załadowane lub bez ładunku w oczekiwaniu na dyspozycje klienta), świadczenie usług w zakresie bieżącego utrzymania, naprawy, konserwacja jednostek ładunkowych.

Systemy terminalowe

System jednoterminalowy występuje wtedy, gdy istnieje jeden centralnie usytuowany terminal będący głównym ogniwem systemu. Poza terminalem centralnym jest kilka terminali lokalnych, zajmujących się odbiorem i dystrybucją towarów. Każdy terminal lokalny posiada pewien rejon przewozowy z wytyczonymi trasami odbioru i dystrybucji. Każdy terminal lokalny posiada również połączenie powrotne z terminalem centralnym. Istnieje tyle połączeń, ile jest terminali lokalnych. W terminalu lokalnym ma miejsce wyłącznie przeładunek między pojazdami odbierającymi (dostarczającymi) towary, a jednostkami ładunkowymi (środkami transportu) kursującymi na odcinku między terminalem lokalnym a ostatecznym klientem. Wszelkiego typu sortowanie towarów odbywa się w terminalu centralnym. Taki podział umożliwia dostosowanie terminalu głównego do przyjmowania dużych zintegrowanych strumieni towarów.

System wieloterminalowy – stosowany jest zwłaszcza wtedy, gdy w systemie transportowym występuje znaczna ilość małych przesyłek, które należy przesłać na dalekie odległości. W sensie organizacyjnym jest to kilka terminali na tym samym poziomie hierarchii. Każdy terminal ma swój rejon przewozowy. Terminale są ze sobą połączone, ale nie wszystkie. Wymaga to stosowania systemu reekspedycji czyli połączenia przewozów bezpośrednich z pośrednimi.

Hierarchiczny system wieloterminalowy – to koncentracja strumienia towarów przy przewozach dalekich, z bliskością klienta z terminalami o małych rejonach przewozowych. System ten jest wykorzystywany przy niewielkiej ilości małych przesyłek, które mają być przewiezione na duże odległości. Rozwiązanie to obejmuje pewną hierarchię: terminal główny, terminale pomocnicze i terminale lokalne.

Wykorzystanie zdolności przewozowych oferowanych przez transport kolejowy wymaga dysponowania celowo zaprojektowanymi obszarami, gdzie istnieje możliwość przeniesienia ładunków (np. w postaci kontenera) z jednego środka transportowego na drugi. Intermodalne terminale kolejowe nie potrzebują tak rozległych obszarów jak lotniska i porty morskie, jednak z ich lokalizacją wiążą się dwa podstawowe problemy:

· Lokalizacja. Wiele terminali kolejowych powstało w XIX w. w okresie dynamicznego rozwoju kolei. Wówczas lokalizowane one były na skraju obszarów miejskich. Dziś tereny tych terminali otoczone są przez obszary zurbanizowane, co w istotnej mierze ogranicza dalszy rozwój miasta, a niekiedy wręcz utrudnia jego funkcjonowanie (zagęszczenie torowisk, które niekiedy pochłaniają cenne tereny inwestycyjne lub szpecą miasto).

· Otoczenie. Ze względu na liniową postać szlaków kolejowych terminale kolejowe w dominującej większości przypadków mają kształt prostokąta. Ich wielkość (od kilkudziesięciu do kilku tysięcy hektarów) zależy od liczby i długości torowisk niezbędnych do holowania (manewrowania) wagonami podczas ich sprzęgania i rozprzęgania w zależności od miejsca ich przeznaczenia. Dziś wprowadzenie zmian w wyglądzie terminali kolejowych wiąże się z poniesieniem znacznych nakładów finansowych.

Organizacja terminalu intermodalnego

W organizacji terminalu intermodalnego należy wyróżnić kilka zasadniczych komponentów infrastrukturalnych, które na siebie wzajemnie oddziałują i skutecznie się uzupełniają:

1. Stacja rozrządowa – obszar sprzęgania / rozprzęgania zestawów intermodalnych, tzw. Classification Yard;

2. Miejsce przeznaczone do wykonywania czynności manipulacyjnych (załadunku, przeładunku lub wyładunku), tzw. Intermodal Yard;

3. Obszar składowania jednostek transportu intermodalnego, tzw. Container Storage;

4. Obszar kontroli i nadzoru, tzw. Gate / Administration;

5. Obszar zaplecza techniczno-remontowego, tzw. Repair/Maintenance Area;

6. Obszar przechowywania pustych jednostek transportu intermodalnego, tzw. Chassis Storage.

Każdy z tych komponentów spełnia określone funkcje i realizuje określone zadania. Sprawna i terminowa realizacja zadań w każdym z tych obszarów determinuje funkcjonowanie dwóch pozostałych, a w konsekwencji determinuje funkcjonowanie terminalu jako integralnej i funkcjonalnej całości. Na przykład, problem z realizacją operacji w obszarze składowania jednostek transportowych stworzy opóźnienia zarówno w obszarze załadowczo-wyładowczym, jak i w obszarze, w którym wykonuje się zadania z zakresu kontroli. Brak synchronizacji w jednym z elementów wywiera wpływ na funkcjonowanie terminalu jako całości.

Terminale te stanowią podstawową infrastrukturę punktową w sieciach transportu intermodalnego

Stacja rozrządowa (Classification Yard) w większości nowoczesnych intermodalnych terminali kolejowych (zbudowanych specjalnie z myślą o obsłudze tego typu transportu) ten element infrastruktury nie występuje. Jest on jeszcze obecny w terminalach starszych, które nie miały funkcji intermodalnych. Stacja rozrządowa to skomplikowany układ torowisk, w którym wyróżnia się trzy podstawowe grupy torów: przyjazdowe, kierunkowe i odjazdowe. Stacje rozrządowe to stacje, na których prowadzona jest praca polegająca na przyjmowaniu, rozrządzaniu i ponownym zestawianiu pociągów towarowych. Stacja rozrządowa wykonuje siedem głównych grup czynności: przyjęcie pociągów; przygotowanie składu do rozrządzania, rozrządzanie, gromadzenie wagonów poszczególnych relacji na torach kierunkowych, zestawianie ze zgromadzonych wagonów składów według relacji (planu zestawiania), przygotowanie pociągów do wyprawienia, wyprawienie pociągu na szlak.

Obszar wykonywania czynności manipulacyjnych (Intermodal Yard) stanowi rdzeń terminalu intermodalnego. Jego integralną częścią jest wydzielony układ torowisk kolejowych oraz układ dróg, po których poruszają się środki służące do załadunku/wyładunku lub przeładunku jednostek transportowych. Na obszarze kolejowego terminalu intermodalnego, ze względu na zróżnicowany skład, a tym samym długość pociągów, tory kolejowe powinny mieć długość przekraczającą 2 km. Odpowiednia długość torowisk zapewnia sprawniejsze wykonanie czynności manipulacyjnych, gdyż nie ma potrzeby ani konieczności „łamania’ (dzielenia na części) zestawów kolejowych. Takie czynności generują znacznie większy nakład pracy i stratę czasu (przetrzymywanie pociągów), a co za tym idzie, również koszty.

Do załadunku wykorzystywane są zróżnicowane stacjonarne jak i samojezdne środki techniczne takie jak: żurawie, bramy, suwnice, ładowarki na podwoziu kołowym. W terminalach starszego typu operacje załadowczo-wyładowcze wykonywano po kolei. W terminalach nowszego typu czynności te realizowane są równocześnie (z jednej strony zestawu kolejowego odbywa się np. przeładunek kontenerów z samochodów na platformę, z drugiej zaś strony załadunek kontenerów z platformy na samochody. W celu zwiększenia efektywności tych czynności wykonuje się je zarówno w układzie poziomym, jak i pionowym (załadunek „z boku” lub „z góry”). Najbardziej popularnymi technikami wykonywania tych zadań są: Lo-Lo, Ro-Ro lub tzw. „ruchoma droga”.

Obszar składowania intermodalnych jednostek ładunkowych (Container Storage) jest to swego rodzaju bufor między transportem samochodowym a kolejowym. Wielkość tego obszaru jest adekwatna do obszaru wykonywania czynności manipulacyjnych i planowanego natężenia ruchu w terminalu. Zazwyczaj okres składowania jednostek ładunkowych nie przekracza 48 godzin (w przypadku wątpliwości czas ten jest wydłużany aż do wykonania szczegółowych kontroli, np. celnych).

Punkt kontroli (Gate) jest to miejsce wjazdu (wyjazdu) na teren terminalu, w którym następuje kontrola wjeżdżających (wyjeżdżających) pojazdów. W punkcie tym kierowca przedstawia odpowiednią dokumentację (konosament) do odbioru lub dostawy. Większość kontroli odbywa się zdalnie za pomocą urządzeń technicznych (kamery, skanery, interkomy, wagi itp.), dzięki którym pracownik terminalu może na przykład określić numer kontenera, numer rejestracyjny pojazdu, jego wagę itp. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości ładunek (pojazd) może być poddany kontroli szczegółowej. W celu uproszczenia procedur oraz zwiększenia przepustowości w obszarze tym może funkcjonować kilka punktów kontrolnych. Ponadto można wydzielić oddzielne bramy wjazdowe jak i wyjazdowe, oddzielne pasy ruchu dla pojazdów wjeżdżających i opuszczających obszar terminalu lub oddzielne pasy ruchu dla pojazdów z ładunkiem lub bez ładunku.

Obszar zaplecza techniczno-remontowego (Repair/Maintenance Area) jest to obszar, w którym dokonuje się remontów, napraw i konserwacji sprzętu wykorzystywanego w terminalu. Na obszarze tym zlokalizowane są elementy infrastruktury technicznej, takie jak magazyny części zamiennych, warsztaty, narzędziownia, akumulatorownia, stacja paliw itp.

Miejsce składowania pustych jednostek transportu intermodalnego (Chassis Storage) jest to obszar, w którym przechowywane są puste jednostki ładunkowe oczekujące na załadunek lub odebranie przez właściciela. Jednostkami transportu intermodalnego mogą być w rozumieniu definicji transportu intermodalnego następujące jednostki ładunkowe: kontener (K), naczepa siodłowa (NS), nadwozie wymienne (NW), przyczepa drogowa (PD), pojemnik (P). Jednostki ładunkowe są bardzo ważnym elementem w transporcie intermodalnym, gdyż w istocie stanowią one interfejs np. między transportem kolejowym a ciężarowym transportem samochodowym.