Kupować na Ukrainie?

W 2006 roku na łamach Eurologistics przedstawiliśmy analizę rynku zaopatrzeniowego Ukrainy. Próbowaliśmy wówczas obalić mity na temat zakupów u naszych wschodnich sąsiadów (Mit 1: Ukraina, gospodarka o niewielkim znaczeniu, Mit 2: Ukraiński przemysł jest częścią starego, scentralizowanego systemu postkomunistycznego, Mit 3: Ukraina jest zamknięta na rynki zachodnie, Mit 4: Ukraińska stal to synonim złej jakości, Mit 5: Brak odpowiedniej infrastruktury transportowej). Po czterech latach, kryzysie finansowym i licznych zawirowaniach politycznych na ukraińskiej scenie politycznej, sytuacja zakupowa Ukrainy wydaje się być stabilna. Przyjrzyjmy się zatem ukraińskiemu rynkowi zaopatrzeniowemu.

Ukraina – gospodarka o dużym znaczeniu

Ukraina jest drugim, co do wielkości, państwem w Europie Wschodniej. Ukraiński przemysł, jest znany z metalurgii, przemysłu chemicznego, budowy maszyn i obróbki metali, energii, paliw, obróbki drewna, masy celulozowej i papieru, materiałów budowlanych, rolnictwa, tekstyliów, mebli. W przypadku połowy sektorów gospodarki notowany jest pozytywny trend wzrostowy. Powoli z głębokiej recesji zaczynają wychodzić przemysł, rolnictwo, transport oraz handel hurtowy. Ukraina ze względu na swoje położenie geograficzne i sytuację gospodarczą jest atrakcyjnym krajem zaopatrzeniowym.

Handel ze Wschodem

Głównym partnerem handlowym Ukrainy, po krajach Unii Europejskiej, nadal pozostaje Rosja (według danych Ministerstwa Gospodarki RP, Rosja w 2009 roku miała 21,4 proc. udziału w ukraińskim eksporcie i 29,1 proc. w imporcie). W 2009 roku w ukraińskim eksporcie nastąpił wyraźny wzrost udziału państw azjatyckich – z 22,8 proc. do 30,6 proc. Stało się to głównie za sprawą zwiększenia dostaw, przede wszystkim wyrobów hutniczych i rud żelaza, do Chin i Indii.

Zwycięzca ostatnich wyborów prezydenckich, Wiktor Janukowycz, prowadzi politykę integracji gospodarczej z Rosją. Podkreśla, iż sojusz w ramach współpracy w energetyce, inżynierii i rolnictwie może przyczynić się do rozwiązania problemów obu państw i daje możliwość skutecznego rozwoju. Jednocześnie szanse na całkowitą integrację gospodarczą z Rosją (unia celna, wspólna waluta) są niewielkie, bowiem Ukraina dba o swój interes narodowy.

Rynek usług logistycznych na Ukrainie powstał stosunkowo niedawno

Ukraina jest członkiem Wspólnoty Niepodległych Państw (byłe Republiki Związku Radzieckiego) i posiada dwustronne umowy o wolnym handlu z krajami WNP.

W ostatnich latach udział członków Wspólnoty w obrotach handlowych Ukrainy stopniowo się zmniejszał. Według Państwowego Komitetu Statystyki Ukrainy (PKSU), udział WNP w obrotach handlowych zmalał o 9 punktów procentowych – z 45 proc. w 1998 roku do 36 proc. w 2007 roku.

Handel z krajami zachodnimi i Unią Europejską

W ciągu ostatnich lat widoczne jest gospodarcze otwarcie Ukrainy na Zachód. Według PKSU, udział eksportu w pierwszym kwartale 2010 roku z Ukrainy do krajów Unii Europejskiej wyniósł 23,5 proc. Unia Europejska jest najważniejszym partnerem handlowym Ukrainy i obroty z nią stanowią około jednej trzeciej jej handlu zagranicznego. Eksport z Ukrainy do Unii Europejskiej jest liberalizowany dzięki Generalnemu Systemowi Preferencji, który Ukraina otrzymała w 1993 roku. Generalny System Preferencji jest umową handlową, przez którą Unia Europejska przewiduje preferencyjny dostęp do swojego rynku dla rozwijających się krajów w postaci obniżonych stawek celnych za swoje towary (w przypadku Ukrainy to chemikalia, oleje roślinne, minerały, metale nieszlachetne, maszyny i urządzenia mechaniczne). Ponadto Ukraina i Unia Europejska negocjują także zasady utworzenia Strefy Wolnego Handlu pomiędzy Ukrainą i UE. W czerwcu 2010 roku podpisana została umowa o utworzeniu Strefy Wolnego Handlu między Ukrainą a Europejskim Stowarzyszeniem Wolnego Handlu – EFTA (Islandia, Norwegia, Szwajcaria oraz Liechtenstein), a także trzy umowy dwustronne (z Islandią, Norwegią i Szwajcarią) o współpracy w sektorze rolnym. Umowa o wolnym handlu zakłada możliwość utrzymania przez Ukrainę stosowanych obecnie ceł eksportowych na złom metali czarnych i metali kolorowych, nasiona słonecznika oraz surowce skórzane. W sferze handlu artykułami spożywczymi Ukraina zdołała wynegocjować możliwość stosowania okresu przejściowego w stosowaniu opłat celnych na niektóre gatunki serów i produkty mięsne.

Mimo oznak zmian w ukraińskiej gospodarce, ciągle panuje strach przedzaopatrzeniem na Ukrainie

Przypomnijmy, że Ukraina jest członkiem organizacji międzynarodowych i regionalnych takich jak m.in. Organizacja Narodów Zjednoczonych, Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, UNICTAD (United Nations Conference on Trade and Development) i wielu innych. 16 maja 2008 roku Ukraina została członkiem Światowej Organizacji Handlu, przyjmując szereg zobowiązań, m.in. w zakresie liberalizacji dostępu do rynku.

Infrastruktura transportowa

Ukraina jest krajem tranzytowym i posiada drogi łączące Azję i Europę (zarówno transport lądowy, jak i morski). Ponadto przez kraj przebiegają ważne linie komunikacyjne i gazowe oraz rurociągi naftowe.

W chwili obecnej łączna długość linii kolejowych na Ukrainie wynosi 22 800 km, w tym 8 300 km zelektryfikowanych. Ukraiński system transportu kolejowego zajmuje czwartą pozycję na świecie po Rosji, USA i Kanadzie. Na Ukrainie panuje monopol w zakresie transportu kolejowego – ma go Państwowa Kolej Ukraińska (UkrZaliznycia).

Warto wspomnieć o szerokotorowym połączeniu kolejowym LHS. Linia łączy ukraiński Kowel z Hrubieszowem. 400 km linii znajduje się po polskiej stronie. LHS jest używany głównie do transportu rudy żelaza.

Rynek usług logistycznych na Ukrainie powstał stosunkowo niedawno. Pojawiły się na rynku zachodnie firmy logistyczne, takie jak znane UPS, TNT, Schenker-BTL. Główną cechą ukraińskiej logistyki jest wysoki udział outsourcingu w dziedzinie przewozów towarowych (ponad 90 proc. całkowitego obrotu we wszystkich sektorach gospodarki). Jeśli w roku 2008 międzynarodowy kryzys gospodarczy nie nie miał znaczącego wpływu na transport na Ukrainie, to w 2009 ten wpływ stał sie odczuwalny. Kolej, która jest podstawą potencjału transportu ukraińskiego, przewoziła 25 proc. mniej towarów, niż w 2008 roku i 50 proc. mniej niż przed kryzysem gospodarczym. Jednocześnie zanotowano wzrost taryf tranzytowych. W 2009 roku ogólny tranzyt rosyjski przez Ukrainę zmniejszył się o 1/3, a tranzyt stali przez Ukrainę zmalał aż o połowę.

Przemysł na Ukrainie

Najbardziej rozwiniętym sektorem przemysłu ukraińskiego jest przemysł metalurgiczny. Udział obrotu przemysłu metalurgicznego w produkcie krajowym brutto wynosi 27 proc. Ponad 80 proc. ukraińskiej stali jest eksportowana do Europy, Azji, na Bliski Wschód, do Afryki Południowej. Ukraina specjalizuje się w produkcji żelaza i stali i posiada wysokie rezerwy tych surowców.

Podobnie, jak wiele państw europejskich, Ukraina mocno ucierpiała z powodu kryzysu gospodarczego. Spadający popyt doprowadził do spadku produkcji przemysłowej oraz gwałtownego spadku cen stali. Według Ukraińskiego Stowarzyszenia Przedsiębiorstw Hutniczych Metallurgprom ukraińska produkcja stali surowej w 2009 roku w porównaniu z rokiem 2008 spadła prawie o 17,4 proc. i osiągnęła 29,8 mln ton . Dla przemysłu stalowego Ukrainy jest to najniższy poziom produkcji stali surowej od roku 2000. Produkcja surówki w 2009 roku spadła o około 13 proc. i osiągnęła 25,7 mln ton. Produkcja wyrobów walcowanych gotowych spadła do 15 proc. i osiągnęła około 27,8 mln ton.

Ukraina zajmuje czołowe miejsce wśród wydobywców innych surowców mineralnych (węgiel, rudy żelaza i manganu, tytanu, cyrkonu, rtęć, uran, grafit, kaolin). Mimo iż część rezerw paliw kopalnych została wyczerpana w okresie radzieckim, Ukraina jest wciąż ważnym producentem gazu ziemnego i ropy naftowej.

Wśród innych ważnych minerałów niemetalicznych wymienić można sól kamienną (Donbas, Zakarpacie), wapień (Donbas, Krym), magnezyt (Zaporoże i Dniepropietrowsk), glin (Czasiw Jar), kwarcyt (obwód żytomierski), siarczan baru, grafit, itd. Ukraina zajmuje wyjątkową pozycję w Europie pod względem rezerw granitu, gabro i labradorytu. Odkrywane są kolejne złoża kamieni szlachetnych (beryl, bursztyn, jaspis, itp.).

Ukraiński przemysł chemiczny produkuje duże ilości koksu, nawozów mineralnych oraz kwasu siarkowego. Jak wynika z ostatniego raportu wydanego przez Ukraińską Ambasadę w Polsce, producenci nawozów mineralnych (ponad 60 proc. całkowitej produkcji chemicznej w kraju) stanowią bazę przemysłu chemicznego Ukrainy. Roczne moce produkcyjne Ukrainy wynoszą około 8 mln ton nawozów.

Ukraina jest jednym z największych na świecie eksporterów produktów rolnych, posiada prawie 30 proc. światowego eksportu oleju słonecznikowego, 15 proc. jęczmienia, 9 proc. nasion słonecznika i 5 proc. rzepaku. Grunty orne obejmują około trzech piątych kraju. Nadmierne stosowanie pestycydów i herbicydów zubożyło jej wartości mineralne, ale nadal Ukraina może pochwalić się wysokimi plonami m.in. owoców. Biorąc pod uwagę wartość ukraińskiego eksportu do Unii Europejskiej, aż 82 proc. całego eksportu rolnego stanowi 10 grup produktów. Należą do nich nasiona słonecznika i innych produktów zbożowych, mrożone owoce i orzechy.

Strach przed zaopatrzeniem na Ukrainie

Mimo oznak zmian w ukraińskiej gospodarce, ciągle panuje strach przed zaopatrzeniem na Ukrainie. Wśród powodów najczęściej wymieniane są: niejednoznaczność i niestabilność prawa, biurokracja, niepewność kursu wymiany waluty, monopol w transporcie kolejowym, długi czas odpraw celnych. Bardzo poważnym problemem jest również wszechobecna korupcja, która podnosi koszty współpracy handlowej. Należy również pamiętać, że potencjał tego kraju jest zwykle ignorowany z powodu sytuacji politycznej, stosunków gospodarczych z Rosją i innymi byłymi republikami radzieckimi. Rynek usług logistycznych na Ukrainie powstał stosunkowo niedawno. Ukraina jest jednym z największych na świecie eksporterów produktów rolnych, posiada prawie 30 proc. światowego eksportu oleju słonecznikowego, 15 proc. jęczmienia, 9 proc. nasion słonecznika i 5 proc. rzepaku.

Zarządzanie zakupami w firmach ukraińskich – Projekt przeprowadzony przez Kerkhoff Consulting w ukraińskiej firmie produkcyjnej z sektora budowlanego, ujawnił poczucie bezsilności panujące wśród menedżerów zakupów oraz kierownictwa spółki. Zachodni model prowadzenia przedsiębiorstwa na Ukrainie, w tym prowadzenia zakupów, będzie możliwy do zrealizowania dopiero, gdy pokolenie „sowieckie” odejdzie na emeryturę. Mając takie wytłumaczenie firma spoczęła na laurach. Pomimo długiej obecności na rynku spółka nie znała rynku swoich dostawców, nie umiała ich zidentyfikować (nawet w krajach rosyjskojęzycznych) i opierała się jedynie na kilku źródłach surowców.

Zarządzanie dostawcami – Projekt optymalizacji zakupów przeprowadzony przez Kerkhoff Consulting w firmie ukraińskiej z sektora budowlanego, należącej do spółki zachodniej, ujawnił problemy zaopatrzenia firm ukraińskich: firmy nie aktualizują swojej wiedzy o rynku – zarówno krajowym, jak i o rynkach międzynarodowych, nie poszukują nowych rozwiązań zakupowych i nie zmieniają procesów zakupowych. Silne i przyjacielskie relacje z dostawcami powodują, że firmy nie chcą szukać dostawców alternatywnych i są niechętni jakimkolwiek zmianom. Oferty dostawców zawierają minimum informacji, zatem benchmark cen jest trudny.

Transport na Ukrainie – W 2010 roku Komitet Antymonopolowy Ukrainy zatwierdził wykaz przedsiębiorstw ukraińskich uznanych za naturalne monopole – wśród nich znalazły się „UkrZaliznycia” – koleje ukraińskie. Nowi przedsiębiorcy, chcąc zamówić wagony na przewóz towarów, muszą się liczyć ze znacznymi utrudnieniami i problemami. Wciąż jest ich niedostateczna ilość, nie ma żadnych gwarancji na terminowość dostarczenia, należy się liczyć że oczekiwane jest wręczanie „prywatnych prezentów”. Przewagę mają przedsiębiorcy albo posiadający rzetelnego partnera handlowego na Ukrainie, albo mający długie kontakty z naszym wschodnim sąsiadem. Ukraina jest rynkiem perspektywicznym, borykającym się wciąż z wieloma problemami. Pomimo poczynienia znaczących postępów w liberalizacji gospodarki, nadal jest to jednak kraj z innej kultury biznesu.