Terminy przedawnienia roszczeń transportowych

CMR reguluje zarówno początek biegu terminu przedawnienia, kwestie zawieszenia biegu przedawnienia w okresie reklamacji jak i konsekwencje przedawnienia roszczenia. Początek biegu terminu przedawnienia zależy od formy naruszenia obowiązków umownych przez przewoźnika. Liczony jest od dnia wydania towaru (w przypadku częściowego zaginięcia, uszkodzenia lub opóźnienia dostawy) lub od trzydziestego dnia po upływie terminu dostawy (w przypadku całkowitego zaginięcia towaru). W przypadku braku ustaleń odnośnie dokładnego dnia dostawy, bieg przedawnienia liczy się od sześćdziesiątego dnia po przyjęciu towaru przez przewoźnika. We wszystkich pozostałych przypadkach bieg przedawnienia należy liczyć od dnia zawarcia umowy przewozu. Na gruncie CMR jak również na gruncie polskiego prawa cywilnego do obliczenia terminu nie wlicza się dnia wskazanego jako wyjściowego, tj. dnia, w którym nastąpiło lub winno było nastąpić dane wydarzenie.

Rażące niedbalstwo
Zgodnie art. 32 CMR, co do zasady roszczenia wynikające z umowy podlegającej CMR przedawniają się po upływie jednego roku. Jeżeli jednak przewoźnikowi można zarzucić tak zwaną „kwalifikowaną winę”, zleceniodawca ma nawet trzy lata na dochodzenie roszczeń. Z punktu widzenia praktyka wiele problemów kryje się w definicji owej „kwalifikowanej winy”. Jak bowiem podaje art. 32 CMR, wina ta może przybrać postać zarówno tak zwanego złego zamiaru, który w terminologii polskiej należałoby rozumieć jako winę umyślną, jak i niedbalstwa, które według prawa obowiązującego w miejscu prowadzenia sprawy sądowej uważane jest za równoznaczne ze złym zamiarem.
W Polsce przyjmuje się więc, że przedłużony termin przedawnienia roszczeń wynikających z CMR dotyczy celowego działania przewoźnika (jak np. udziału w kradzieży) lub rażącego niedbalstwa, przy czym oczywiście większość przypadków rozstrzyganych przed sądem dotyczy właśnie tego, czym w międzynarodowym transporcie towarów jest rażące niedbalstwo. Dopiero orzecznictwo formułuje definicje i w praktyce często trzeba polegać na porównaniach z już osądzonymi kazusami. Należy przy tym pamiętać, że każdy kraj indywidualnie interpretuje CMR i że w związku z tym to, co w jednym kraju może być jeszcze poniżej granicy rażącego niedbalstwa, w innym może uzasadnić zaostrzoną odpowiedzialność przewoźnika.

Reklamacja biegu przedawnienia
Zgodnie z tendencją przyjętą w polskim orzecznictwie, roszczenia odpowiadające roszczeniu wynikającemu z Konwencji na podstawie innych przepisów (w szczególności prawa krajowego), mogą być dochodzone także po upływie terminów przedawnienia przewidzianych w CMR. Istnienie roszczeń wynikających z Konwencji nie wpływa bowiem w żaden sposób na ewentualne istnienie równoległych roszczeń na gruncie prawa krajowego.
Rozpoczęty raz bieg przedawnienia może być skutecznie zawieszony pisemną reklamacją. Nieuregulowana pozostaje jednak kwestia trybu jej wnoszenia lub doręczenia, czy też terminów na jej rozpatrzenie, tak więc w tym zakresie trzeba będzie stosować pomocniczo prawo krajowe. Należy też bezwzględnie pamiętać o tym, że w razie procesu to wysyłający będzie musiał udowodnić doręczenie reklamacji, którą w związku z tym warto wysłać listem poleconym za potwierdzeniem odbioru.
Zgodnie z postanowieniami Konwencji, wszczęcie procesu sądowego nie jest zależne od wyczerpania reklamacyjnego trybu dochodzenia roszczeń. Odmiennie regulacje tej materii znajdują się w krajowym Prawie przewozowym (art. 75 ust. 1), gdzie dochodzenie w postępowaniu sądowym możliwe jest jedynie po uprzednim bezskutecznym wyczerpaniu drogi reklamacji. Przewoźnikowi zaś – po bezskutecznym wezwaniu zobowiązanego do zapłaty. Powstałe w ten sposób zawieszenie biegu terminu skutkuje do dnia, w którym przewoźnik na piśmie odrzuci reklamację i zwróci załączone do niej dokumenty.
Jak wspomniałam na wstępie należy pamiętać o tym, że skutki przedawnienia roszczeń wynikających z CMR unormowane są w sposób odmienny niż przewidują to regulacje krajowe. Dotyczy to przede wszystkim wygaśnięcia roszczeń przedawnionych. Zgodnie z CMR nie jest możliwe ich dochodzenie ani potrącenie z wierzytelności drugiej strony: roszczenie przedawnione nie może być więcej podnoszone, nawet w postaci wzajemnego powództwa lub zarzutu (art. 32 ust 4 CMR). Inaczej na gruncie prawa krajowego, gdzie roszczenie przedawnione nie wygasa, a przedawnienie daje zobowiązanemu jedynie możliwość uchylenia się od świadczenia i tylko wtedy, kiedy powoła się na przedawnienie.