W kierunku Jedwabnego Szlaku

Realizacja planów inwestycyjnych Kolei Rosyjskich przebiega w dwóch fazach. Pierwsza, w latach 2008-2015, polegała na modernizacji istniejącej infrastruktury. W drugiej fazie, która rozpoczęła się w 2016 r. i potrwa do 2030 r., zostanie wybudowane 15,8 tys. km nowych linii kolejowych. Jednym z projektów jest budowa połączenia między obecną siecią a Cieśniną Beringa. Rosjanie planują budowę pod nią najdłuższego tunelu na świecie, który połączy ich kraj z amerykańskim stanem Alaska. Tunel jest jednym z elementów projektu, którego celem jest przesyłanie ropy, gazu i elektryczności z Syberii do USA i Kanady. Wartość tego projektu szacuje się na 65 mld USD. Koleje Rosyjskie planują również budowę trasy biegnącej przez Koreę Południową i Północną. W ten sposób chcą zaoferować możliwość transportu towarów z południa Półwyspu Koreańskiego do Europy.

Strategia rozwoju transportu kolejowego

Ratyfikowana przez rząd rosyjski, w czerwcu 2008 r., strategia rozwoju transportu kolejowego w Federacji Rosyjskiej do 2030 roku, przewiduje znaczącą rozbudowę sieci kolejowej w Rosji. Prace zawarte w strategii obejmują dwa podstawowe etapy realizacji. Pierwszy etap (2008-2015) miał na celu zapewnienie niezbędnej przepustowości na kluczowych trasach, fundamentalną odnowę i modernizację istniejącej infrastruktury i rozpoczęcie planowania i prac geodezyjnych pod przyszłą rozbudowę. Etap ten objął również budowę niektórych linii kolejowych o wysokim priorytecie. Wśród priorytetów wymieniono przebudowę istniejących linii głównych oraz poprawę ich stanu technicznego, a także budowę nowych linii w celu usunięcia ograniczeń infrastrukturalnych mogących w przyszłości stanowić barierę rozwoju gospodarczego Rosji. Kolejnym priorytetem była budowa dedykowanych linii towarowych, które połączą nowe miejsca wydobycia surowców naturalnych z miejscami ich przetwarzania. W tym celu przewidziano nie tylko budowę nowych linii, ale również przebudowę i modernizację już istniejących linii kolejowych. Założono, iż około 13 800 km linii kolejowych zostanie przystosowanych do dużych obciążeń osiowych, co przyczyni się do zmniejszenia kosztów masowych transportów towarowych.

Drugi etap, którego okres realizacji rozpoczął się w 2016 r. i potrwa do 2030 r., zakłada ekspansję w zakresie rozbudowy infrastruktury na dużą skalę. Spowoduje to utworzenie infrastruktury niezbędnej do rozwoju nowych obszarów wzrostu gospodarczego na całym, rozległym terytorium Rosji. Istnieją dwie wersje tej strategii, w wersji minimum i maksimum. Minimalna wersja zakłada budowę 16 017 km nowych szlaków kolejowych do 2030, podczas gdy maksymalny scenariusz przewiduje budowę 20 730 km.

Strategia minimalna skupia się na pełnej modernizacji istniejącej infrastruktury kolejowej i rozwijaniu niezbędnych zdolności w zakresie kluczowych towarowych korytarzy transportowych w celu zaspokojenia perspektywicznych potrzeb gospodarki i ludności. Obejmuje ona między innymi budowę linii dużych prędkości (między Moskwą i Sankt Petersburgiem) oraz budowę nowych linii w regionach, koncentrując się na strategicznie ważnych trasach w celu poprawy połączeń między regionami.

Realizacja strategii w wersji maksymalnej ma wprowadzić infrastrukturę rosyjskich kolei do światowej czołówki i zakończyć wszystkie niedobory w zakresie przepustowości całej sieci kolejowej (zarówno pasażerskiej, jak i towarowej). Ta wersja zakłada na przykład:

• budowę nowych linii kolejowych – m.in. budowę linii kolejowej aż do Magadanu we wschodniej Syberii, otwarcie regionu północno-wschodniej Rosji na rzecz rozwoju i zapewnienie niezawodnej obsługi kolejowej najbardziej odległych części kraju;
• pozyskanie nowego taboru – do 2030 roku koleje rosyjskie planują wydać ponad 3,1 biliona rubli na pozyskiwanie nowego taboru, w tym 23 300 lokomotyw (986 mld rubli), 996 000 wagonów towarowych (1,3 biliona rubli), 29 500 wagonów osobowych (529 mld rubli) i 24 400 wagonów dostawczych (280 mld rubli). Spółka zamierza wymienić wszystkie lokomotywy i wagony, których żywotność została zakończona w 2015 r. Koleje Rosyjskie sfinansują 65,9% inwestycji, a pozostała część zostanie podzielona pomiędzy: prywatnych inwestorów (27,2%), rząd Federacji Rosyjskiej (2,4%) oraz władze administracyjne Federacji Rosyjskiej (pozostałe 4,5%). Środki publiczne zostaną wykorzystane na zakup wagonów towarowych przeznaczonych dla transportu wojskowego;
• budowę nowych linii kolejowych – ponad 20 000 km nowych linii kolejowych ma być wybudowanych do 2030 r. Według szacunków, program budowy będzie kosztować 4,2 biliona rubli, z czego 58,6% tej kwoty ma pochodzić z budżetu centralnego Federacji Rosyjskiej, 11,9% z obszarów administracyjnych Federacji Rosyjskiej, 10,7% ze źródeł rosyjskich kolei i 18,8% od prywatnych inwestorów. W planach jest także budowa linii kolejowych z przeznaczeniem dla kolei dużych prędkości (powyżej 350 km/h);
• modernizację istniejących linii kolejowych – zgodnie ze strategią, koszt modernizacji istniejących linii kolejowych będzie przekraczać 3,2 biliona rubli. Kwota ta obejmuje 3 bln rubli wyasygnowanych przez Rosyjskie Koleje i ponad 200 mld rubli zagwarantowanych przez rząd Federacji Rosyjskiej. W latach 2008-2030 zaplanowana jest budowa ponad 6000 kilometrów linii magistralnych, 366 kilometrów linii lokalnych, przeprowadzenie pełnej elektryfikacji odcinków o łącznej długości ponad 7400 kilometrów i znaczna poprawa bezpieczeństwa (poprzez automatyczne blokowanie) na prawie 5000 kilometrów torów. Istnieje również potrzeba budowy obwodnic wokół węzłów kolejowych w Krasnodarze, Saratowie, Czyta, Jarosławiu, Irkucku, Permie, Nowosybirsku i Moskwie;
• modernizację kolejowej infrastruktury punktowej – strategia przewiduje również modernizację tuneli na Dalekim Wschodzie, na Syberii i na wybrzeżu Morza Czarnego w Rosji oraz budowę nowych mostów kolejowych na wielkich rzekach Syberii, takich jak: Ob, Shuya, Wołga, Big Salym i Demyanka;
• rozwój linii kolejowych dużych prędkości – przedsięwzięcie to ma spowodować, że podróż koleją będzie bardziej atrakcyjna poprzez skrócenie czasu i komfortu podróży. Ma to być również atrakcyjna alternatywa dla transportu lotniczego. Nie bez znaczenia jest również ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne, co związane jest z rosnącym popytem na podróże. W celu rozwoju linii dużych prędkości w Rosji opracowano nowy zestaw specyfikacji technicznych, w których uwzględniono normy i przepisy opracowane na podstawie międzynarodowych doświadczeń w zakresie planowania, budowy i eksploatacji takich linii.

Strategia zawiera systematyczny program w celu zwiększenia prędkości przewozów pasażerskich, który podzielono na trzy fazy:

1. zwiększenie prędkości, przy użyciu nowej generacji taboru, pociągów dalekobieżnych, których trasy wynoszą ponad 700 km; zakup nowoczesnych wagonów do realizacji przejazdów nocnych;
2. przystosowanie istniejących linii kolejowych do obsługi szybkich pociągów kursujących z prędkością od 160 km/h do 200 km/h. Priorytetem w tej kategorii, ma być na przykład, trasa z centralnej Rosji na południe (Moskwa – Adler/Soczi). Zamierza się to osiągnąć poprzez połączenie modernizacji obecnej trasy z budową nowej linii Prohorowka – Bataisk – Żurawka – Czortkowa. Oczekuje się, że w wyniku realizacji prac podróż z Moskwy do Adler zostanie skrócony do 15 godzin. Łączna długość linii dużych prędkości w tej kategorii będzie wynosić około 11 000 km. Na niektórych trasach zostaną wybudowane dodatkowe torowiska w celu obsługi ruchu konwencjonalnych pociągów pasażerskich i podmiejskich, a także pociągów towarowych;
3. budowę tras oznaczonych „Super Speed”– pociągów poruszających się, w wybranych korytarzach transportowych, z prędkością co najmniej 350 km/h. Korytarze te mają być zlokalizowane na trasach:

• St. Petersburg – Moskwa (obecny czas przejazdu to około 4 h 30 min – docelowo 2 h 30 min),
• Moskwa – Niżny Nowogród (docelowo 1 h 40 min),
• Moskwa – Smoleńsk – Krasnoe (docelowo 2 h).

Ta ostatnia trasa jest częścią Międzynarodowego Korytarza Transportowego nr 2 i może zostać przedłużona w kierunku zachodnim do krajów Unii Europejskiej. Łączna wartość inwestycji niezbędnych dla powstania sieci kolei dużych prędkości szacowana jest na 1261,6 mld rubli w wariancie maksymalnym i 564,9 mld w wariancie minimum (w cenach z 2007 roku bez podatków i zakupu gruntów).

Kolej dużych prędkości

Powstanie kolei dużych prędkości w Rosji wymaga opracowania i wdrożenia nowych ram technicznych i prawnych. Biorąc pod uwagę brak doświadczenia Rosji w budowie i wdrażaniu bardzo szybkich kolei, Koleje Rosyjskie rozważają przyjęcie, jako punkt wyjścia i dostosowanie ich do warunków rosyjskich, normatywnych podstaw sprawdzonych rozwiązań z krajów UE, takich jak Francja i Niemcy.

Wart 5 bilionów rubli (ok. 13 mld euro) program zakłada między innymi budowę nowoczesnej linii dużych prędkości w relacji Moskwa – Kazań – Jekaterynburg. Niedawno Koleje Rosyjskie zaoferowały współpracę w dziedzinie budowy kolei dużych prędkości przedstawicielom firm japońskich. Przy budowie pierwszej linii, z Moskwy do Kazania, Rosja współpracuje już z Chinami. Chińczycy pracują nad nową koncepcją pociągu dużych prędkości, który będzie poruszał się po planowanej linii Moskwa – Kazań. Pociąg ma rozpędzać się do 400 km/h i ma być również przystosowany do eksploatacji w chińskiej sieci kolejowej.

Nowa, licząca 770 km rosyjska linia dużych prędkości, pomiędzy Moskwą a Kazaniem, będzie przebiegała przez terytoria siedmiu obwodów. Linia ta to wspólny projekt Rosji i Chin. Na jej trasie zostanie zlokalizowanych 15 stacji, w tym we Włodzimierzu, Niżnym Nowogrodzie, Czeboksarach i w Kazaniu. Trwająca dziś 12 godzin podróż w tej relacji ma zostać skrócona do 3,5 godziny. Według Kolei Rosyjskich, Pekin jest gotów zapewnić kredyt w wysokości 6 mld dolarów na budowę tej linii. Całkowity koszt inwestycji jest szacowany na 15 mld dolarów. W przyszłości linia Moskwa – Kazań może stać się częścią zapowiadanego połączenia kolei dużych prędkości pomiędzy stolicą Rosji a Pekinem. Wartość tego ogromnego przedsięwzięcia jest szacowana na 100 mld dolarów. W dalszej kolejności linia może zostać włączona w projekt „nowego Szlaku Jedwabnego”, który umożliwia kolejowe połączenie rynków europejskich ze Środkowym Wschodem.

Międzynarodowe korytarze tranzytowe

Jednym z najważniejszych priorytetów transportowych w Rosji jest stworzenie efektywnych, bezpiecznych i niezawodnych lądowych korytarzy międzynarodowych w celu zwiększenia konkurencyjności sieci transportowej kraju.

W tym celu planuje się stworzyć sieć transportowo-logistyczną na osi wschód-zachód, która pozwoli na zwiększenie masy przewożonych towarów między Europą a Azją. Pomoże to zwiększyć wymianę handlową między Europą, Rosją, krajami WNP oraz krajami regionu Azji i Pacyfiku oraz zdynamizować rozwój transportu intermodalnego, w szczególności poprzez pobudzanie aktywności gospodarczej i wzrost zatrudnienia w regionach, przez które przechodzą szlaki kolejowe. Priorytetem jest tutaj rozwój trasy transsyberyjskiej jako kluczowe ogniwo do świadczenia kolejowych usług transportowych w obszarze Eurazji. W ostatnich latach poprzez uproszczenie procedur rozliczeniowych przez organy celne i realizację szeregu dodatkowych procedur w celu ułatwienia procesu przejścia granicznego znacznie poprawiła się jakość usług na trasach transsyberyjskich. Poprzez wdrożenie uproszczonego systemu deklarowania towarów w kontenerach zredukowano czas ich oczekiwania na granicach z pięciu dni do kilku godzin. Obecnie nowe systemy IT dostarczają wyczerpujących informacji dotyczących śledzenia ruchów wagonów i kontenerów w czasie rzeczywistym. Szybkie procedury umożliwią sprawny przewóz ładunków pociągami z portów zlokalizowanych nad Pacyfikiem do zachodnich rejonów Rosji w czasie od 7 do 11 dni. Średnio każdego dnia pociągi te mają pokonywać dystans ponad 1000 km.

Po zakończeniu inwestycji planuje się przewóz transportem kolejowym od 250 000 do 400 000 TEU w skali roku. Według autorów strategii, największy i jak na razie mało wykorzystany potencjał w zakresie przewozów skonteneryzowanych może odbywać się na trasach z Europy do Korei, Japonii i północno-wschodnich Chin. Rozwój tej formy tranzytu w odniesieniu do przewozów intermodalnych zależy w dużej mierze od projektu ożywienia Kolei Transsyberyjskiej, w szczególności zaś ożywienia bezpośredniego połączenia kolejowego między Europą a Koreą Południową. Takie rozwiązanie jest konkurencyjną alternatywą dla transportu morskiego między innymi dla portów w Busan i we Władywostoku.

W 2008 roku, po wielu latach dyskusji, rozpoczęto plan modernizacji całej Kolei Transsyberyjskiej od prac rozbudowy linii kolejowej pomiędzy przejściem granicznym w Tumangan i Rajin w Korei Północnej oraz prac budowlanych na terminalu kontenerowym w porcie Rajin.

Nie mniej ważny jest rozwój połączeń kolejowych w ramach międzynarodowego korytarza transportowego w relacji północ-południe, jako alternatywa dla połączeń morskich pomiędzy Europą a rejonem Zatoki Perskiej i Oceanem Indyjskim. W tej chwili konkurencyjność tej trasy jest ograniczona z powodu barier celnych na granicach oraz konieczności przeładunku ładunków w portach leżących nad Morzem Kaspijskim. W maju 2005 roku została podpisana umowa, której stronami są koleje Azerbejdżanu, Rosji i Iranu na budowę nowej linii. Nowy szlak będzie przebiegać wzdłuż zachodniego brzegu Morza Kaspijskiego i będzie nie tylko najkrótszą drogą kolejową pomiędzy portami Morza Bałtyckiego i portami Zatoki Perskiej, ale również zapewni bezpośrednie połączenia kolejowe z Pakistanem i Indiami.

W ramach rozbudowy międzynarodowych korytarzy transportowych trwają prace studyjne w celu utworzenia północnego korytarza wschód-zachód. Projekt ten prowadzony jest przez Międzynarodowy Związek Kolei. Nowy korytarz przewiduje wykorzystanie rosyjskiej, amerykańskiej i kanadyjskiej sieci kolejowej w celu transportu ładunków z północnego wschodu Stanów Zjednoczonych i Kanady (Boston i Halifax) przez port w Narwiku w Norwegii, a następnie przez Szwecję, Finlandię, Rosję i Kazachstan do północno-wschodnich Chin. Korytarz ten ma zapewnić skrócenie czasu przepływów towarowych z głębi zachodniej i środkowej części Chin do centrów przemysłowych zlokalizowanych w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. Według założeń połączenie to ma być krótsze i szybsze niż droga w poprzek Pacyfiku (ładunki transportowane tymi drogami mogłyby być dostarczane szybciej średnio o 10-15 dni niż w przypadku tradycyjnych szlaków morskich). Alternatywą może być droga morska bezpośrednio z portów północnoamerykańskich do rosyjskiego portu w Murmańsku. W ten sposób uniknie się zmiany rozstawu kół na granicy Finlandii i Szwecji. Według danych UIC wielkość przewozów towarowych na tej trasie może osiągnąć rocznie poziom 190 000 do 240 000 TEU w każdym kierunku.

Według innego z planowanych projektów miałaby powstać linia kolejowa o długości ok. 580 km łącząca Sachalin z nitką Kolei Transsyberyjskiej. Jednocześnie zostałoby zbudowane połączenie kolejowe tej wyspy z Japonią. Nie jest jeszcze do końca jasne, czy Sachalin z Hokkaido połączy most, czy tunel. W obu przypadkach przeprawa miałaby długość ok. 40-45 km.

Ostatnia inwestycja to połączenie dwóch sieci kolejowych – rosyjskiej i amerykańskiej – tunelem wydrążonym pod cieśniną Beringa. Jego długość wyniesie 105 km, a budowa potrwa nawet 15 lat. Ta część budowy pochłonie około 10-12 mld dolarów. Aby w pełni połączyć sieci kolejowe mocarstw, trzeba będzie wybudować około 4 tys. kilometrów torów w Rosji i 2 tys. km po stronie amerykańskiej. Całkowity koszt inwestycji określa się na około 65 mld dolarów. Tunel może być potencjalną żyłą złota. Popierający projekt argumentują, że połączenie kolejowe byłoby tańsze, bezpieczniejsze i szybsze niż wysyłanie towarów frachtowcami. Tunel mógłby przejąć około 3% światowego transportu towarów i przynieść zysk w wysokości nawet do 7 miliardów dolarów rocznie.

Transport surowców

W 2030 roku rosyjskie koleje będą budować linie do 18 stref przemysłowych i do rejonów obfitujących w obiecujące złoża mineralne. Plan inwestycyjny zakłada budowę ponad 4 600 kilometrów szlaków kolejowych. Środki finansowe będą pochodziły od prywatnych inwestorów i rządu rosyjskiego. Łączna wartość inwestycji dla tych nowych linii szacowana jest na ponad 564 mld rubli, z czego 293 mld (52%) będzie pochodziło z funduszy Federacji Rosyjskiej a 271 mld rubli od inwestorów prywatnych (48%).

Wśród planowanych nowych linii szczególnie istotne są dwie: pierwsza z nich to 49 km odcinek od Russkoje i Zapolarnoje (w Jamlo-Nienieckim Okręgu Autonomicznym) niezbędny dla rozwoju tego regionu obfitującego w złoża ropy naftowej i gazu ziemnego (zasoby gazu szacowane są na 3,3 bln m3), druga to 20 km odcinek między Muslyumovo i Techenskoe (region Czelabiński), w którym planowane jest wydobycie 2 mln ton rudy magnetytu rocznie. Zakłada się, że realizacja tych dwóch projektów doprowadzi do zasadniczej zmiany w międzynarodowych powiązań handlowych w regionach Eurazji, Azji i Pacyfiku oraz w Ameryce Północnej.

Rozwój terminali i centrów logistycznych

W ramach strategii planowane jest utworzenie do 40 terminali i centrów logistycznych (TLC) w największych węzłach komunikacyjnych w Rosji: w Moskwie, St. Petersburgu, Jekaterynburgu, Niżnym Nowogrodzie, Nowosybirsku, Irkucku i innych dużych miastach. Każdy TLC będzie stanowić kompleks technologiczny w zakresie przetwarzania, składowania i magazynowania oraz odprawy celnej ładunków masowych i kontenerów, a także będzie świadczyć pełną gamę dodatkowych usług tworzących wartość dodaną.