Zadbać o skuteczną sukcesję

Po wielu latach ciężkiej pracy, wizja emerytury w ciepłych krajach lub zacisznym domku pod lasem wygląda znakomicie. Dodatkowo, w wielu z nas pokutuje przekonanie, że „nieszczęścia przytrafiają się innym”, co, jak wiemy, pomimo pobożnych życzeń nie do końca stanowi prawdę. Dlatego warto pomyśleć o przyszłości i już dziś zadać sobie kilka pytań. W szczególności, czy jest osoba zdolna do przejęcia rodzinnego biznesu i jego dalszego prowadzenia bez twojego wsparcia oraz czy na takie przejęcie pozwala forma, w jakiej działa prowadzone przez ciebie przedsiębiorstwo?

Znalezienie odpowiedzi we właściwym czasie może uchronić właściciela firmy transportowej przed upadkiem, tego nad czym pracował tak długo. Należy przy tym podkreślić, że sam proces sukcesyjny rozumiany jako przekazanie sukcesorom za życia spadkodawcy władzy, wiedzy i własności nie stanowi czegoś, co udaje się zrealizować z dnia na dzień. Trzeba go zatem odpowiednio zaplanować i przeprowadzić.

Stary schemat

Odpowiedź na pytanie o potencjalnego sukcesora trzeba znaleźć samodzielnie – tu zewnętrzna pomoc na niewiele się zda. Każdy przecież najlepiej zna członków najbliższej i dalszej rodziny, a także zaufanych współpracowników, wie na co ich stać, czy posiadają zdolności w zakresie zarządzania, zjednują sobie ludzi i nie kapitulują w obliczu trudności. A także na ile będą potrafili dostosować działania do ulegającego ciągłym zmianom rynku. Należy też rozważyć jak zareagują inni członkowie familii, jeżeli na swojego następcę wybierzesz tylko jednego z nich. Osoby te powinny dostać jakiegoś rodzaju zadośćuczynienie? Dokonywany podział majątku ma być równy czy sprawiedliwy?

Badania wskazują, że przeważająca większość polskich przedsiębiorców decyduje się na prowadzenie biznesu w najprostszej formie tj. jednoosobowej działalności gospodarczej, na podstawie wpisu do CEIDG i pozostaje przy niej przez cały okres prowadzenia działalności. Czy dotyczy to także ciebie? Lata mijają. Kupujesz kolejne samochody, podpisujesz lukratywne kontrakty, zdobywasz nowe rynki, zatrudniasz coraz większą rzeszę pracowników, ale nadal trwasz w przyjętym na początku schemacie?! Nie jesteś odosobniony. Trochę z przyzwyczajenia, trochę z powodu nieznajomości przepisów i braku stosownego doradztwa, nawet, gdy prowadzony biznes się rozrasta, polscy przedsiębiorcy idą utartą ścieżką zupełnie nie zauważając związanych z nią wad.

Kłopotliwe kredyty

Główną z nich jest fakt, że za zobowiązania (w tym także podatkowe) związane z prowadzoną działalnością, przedsiębiorca odpowiada całym swoim majątkiem. Także więc majątkiem prywatnym (np. stanowiącym jego prywatną własność samochodem osobowym, mieszkaniem czy działką rekreacyjną). Dodatkowo, co ma duże w tej branży znaczenie, koncesje, zezwolenia, korzystne umowy z kontrahentami czy związane z prowadzoną działalnością interpretacje prawa podatkowego, pełnomocnictwa, a także umowy z pracownikami, są ściśle związane z przedsiębiorcą i zasadniczo wygasają z chwilą jego śmierci. Z całą pewnością stanowi to poważną barierę jeżeli chodzi o kontynuowanie tej działalność przez przyszłych sukcesorów.

Zaciągnięte na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej kredyty mogą w chwili śmierci przedsiębiorcy zostać postawione w stan natychmiastowej wymagalności. To zapewne będzie rodzić po stronie sukcesorów znaczące problemy i jest szczególnie istotne w związku z faktem, że odmiennie niż ma to miejsce w przypadku rachunków bankowych spółek, w których przyszły sukcesor jest wspólnikiem – rachunki bankowe prowadzone dla celów jednoosobowej działalności gospodarczej są blokowane z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Zatem do czasu przeprowadzenia procedur sądowych, niejednokrotnie niezwykle skomplikowanych, dostępu do tych kont nie mają nawet członkowie najbliższej rodziny.

Liczne obowiązki spadkobierców

Pomijając kwestie ściśle związane z prawem spadkowym[1], spadkobiercy, którzy zdecydują się na kontynuowanie prowadzonej uprzednio przez spadkodawcę działalności gospodarczej muszą zarejestrować własną działalność. Ich obowiązek stanowi również uzyskanie wszelkich niezbędnych dla prowadzonej działalności decyzji administracyjnych, koncesji i zezwoleń, renegocjowanie umów z kontrahentami, pokrycie ciążących na spadkodawcy zobowiązań (np. wynikających z umów najmu nieruchomości zawartych na cele prowadzonej działalności gospodarczej). Oprócz tego może zaistnieć konieczność wypłacenia pracownikom odszkodowania w związku z wygaśnięciem ich umów o pracę.

Spadkobiercy muszą także dokonać rejestracji dla celów VAT czy PIT, wybrać metodę opodatkowania osiąganych z działalności gospodarczej przychodów czy też częstotliwość dokonywania stosownych rozliczeń. Konsekwencje przedłużania się powyższych procedur mogą być opłakane w skutkach dla sparaliżowanego w tym momencie rodzinnego biznesu.

Przejęcie biznesu

Niejako podsumowując, wedle wszystkich wspomnianych okoliczności, prowadzenie przedsiębiorstwa w formie jednoosobowej działalności gospodarczej nie jest szczególnie korzystne pod kątem przyszłego transferu międzypokoleniowego. Warto zatem odpowiednio wcześniej podjąć stosowne decyzje i kroki w tym zakresie. Co prawda, obecnie trwają w Ministerstwie Gospodarki prace nad regulacjami prawnymi, które mają ułatwić sukcesję międzypokoleniową w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej, jednak biorąc pod uwagę, ile dyskusji wywołują, należy spodziewać się, że ich wprowadzenie zajmie sporo czasu. Niezależnie od toczonych na szczeblach centralnej władzy prac, bo przecież nigdy nie wiadomo kiedy tak naprawdę sukcesja będzie miała miejsce, już dziś należałoby rozpocząć przygotowania do ewentualnego przejęcia biznesu przez następców.

Dostępnych metod jest kilka. Można wziąć pod uwagę między innymi darowiznę przedsiębiorstwa, przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę, aport firmy transportowej lub jej zorganizowanej części do spółki czy wreszcie sprzedaż podmiotu gospodarczego. Każda z nich posiada swoje wady i zalety, różne mogą być ich konsekwencje podatkowe czy skutki prawne. Wszystkie okoliczności należy rozważyć, dostosować do potrzeb konkretnej rodziny biznesowej, jej oczekiwań i założonych celów. Niekiedy warto także wprowadzić dodatkowe regulacje wewnętrzne, jak chociażby Konstytucję Rodzinną, która będzie regulowała zasady podejmowania decyzji przez rodzinę biznesową czy określała sposób rozwiązywania ewentualnych sporów.

Ważne przy spółce

Nawet jeżeli przedsiębiorstwo jest prowadzone w formie spółki nie oznacza to, że proces sukcesyjny nie dotyczy naszych Czytelników. I w tym bowiem przypadku należy sprawdzić, czy spółka nie podlega rozwiązaniu w momencie śmierci wspólnika oraz czy dokumenty spółki zawierają odpowiednie zapisy np. w zakresie prowadzenia spraw spółki przez sukcesorów po śmierci spadkodawcy.

[1] Czyli w szczególności zasady dziedziczenia ustawowego czy testamentowego, przyjmowania i odrzucania spadku, a w konsekwencji odpowiedzialności za długi spadkowe, itp.