Uwaga na zmęczenie

Według danych GUS grupą zawodową, która w 2007r. odnotowała największą liczbę wypadków drogowych, byli kierowcy pojazdów używanych w drodze do pracy lub służbowych (16,7%). Według danych Państwowej Inspekcji Pracy w ogólnej liczbie ujawnionych przyczyn wypadków dominuje czynnik ludzki, w tym stan psychofizyczny uczestników ruchu drogowego (85%). Zła organizacja pracy kierowców firmowych lub pojazdów służbowych to przyczyna 12% wypadków, a stan techniczny pojazdu – 3%. W grupie przyczyn organizacyjnych najczęściej pojawiają się: brak lub niewłaściwe przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zatrudnianie na danym stanowisku pracownika z przeciwwskazaniami lekarskimi lub bez badań lekarskich, praca w godzinach nadliczbowych, porze nocnej, nie zapewnienie 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Te wszystkie czynniki powodują stres, zmęczenie, senność, osłabienie i w rezultacie doprowadzają do wypadków. Zmęczenie kierowcy to według danych niemieckich i brytyjskich przyczyna 15-25% wypadków.

Potrzeba władzy

Psycholog Andrzej Markowski dokonał krótkiej analizy filmu „Malina jedziesz” amatorskiego filmu zamieszczonego na youtube, pokazującego szaleńczą jazdę samochodem kilku pracowników fizycznych na autostradzie w Belgii. Jadący pojazdem firmowym kierowca – za namową kolegi – rozpędza samochód na autostradzie do 220 km/h, co kończy się tragicznie. Psycholog przedstawił wyniki badań przeprowadzonych przez SPT w latach 2000-2004, które ukazują, że najczęstszymi przyczynami popełniania błędów w ruchu drogowych przez kierowców są zawyżona samoocena, wysoka agresja, obniżony poziom podzielności uwagi i koncentracji, niedostateczna internalizacja norm społecznych i niska sprawność intelektualna. Według psychologa wysoka agresja kierowcy oznacza potrzebę władzy – dominację, wyzwala instynkt rywalizacji oraz redukuje lęk i stres. Bardzo ważne tutaj są zależności między wymiarami psychologicznymi i społecznymi – poczynając od sprawności psychologicznej, osobowości i intelekcie kończąc na szeroko rozumianej kulturze.

Feralna godzina 15

Z kolei dr Krystyna Zużewicz z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy oceniła wpływ zmęczenia na sprawność psychofizyczną kierowców. Według danych ukazanych w raporcie o bezpieczeństwie drogowym w Polsce z czerwca br., zmęczenie i zaśnięcie stanowią 22,2 % wszystkich wypadków. Analiza wykazuje, że ryzyko wypadku osiąga najwyższy poziom około godziny 3 nad ranem oraz ok. 15 po południu. Efektem napięcia umysłowego wynikającego z sytuacji charakteryzujących się małą zmiennością są stany przypominające zmęczenie: monotonia, obniżona czujność, przesyt umysłowy co czyni człowieka niezdolnym do wykonywania pracy z jednakową wydajnością.

Badania przeprowadzone przez Arnold (1997r.) w grupie 600 kierowców zatrudnionych, w różnych przedsiębiorstwach transportowych wykazują, że: ok. 30% kierowców odczuwa zmęczenie podczas jazdy oraz uważa je za najważniejszy problem w ocenie bezpieczeństwa pracy. Natomiast według 35% kierowców nie da się nic zrobić, aby zminimalizować problemy wynikające ze zmęczenia. Trwają badania naukowe, poszukujące sposobów na monitorowanie i ocenę stanu psychofizycznego kierowcy.

Uwaga na używki

Wpływ na sprawność psychofizyczną kierowców mają substancję psychoaktywne. Zdaniem Ilony Buttler z Instytutu Transportu Samochodowego, największe ryzyko wypadku drogowego powoduje kierowca, który jest pod wpływem: alkoholu, benzodiazepinów, konopi z alkoholem, kokainy czy amfetaminy. Niezbędne do sprawnego prowadzenia pojazdu funkcje są zaburzane już przy stężeniu 0,1-0,2 promili. W Polsce najpopularniejszymi nielegalnymi substancjami psychoaktywnymi są terakanabinole (marihuana, haszysz) -1,17% i amfetamina 0,9%. Osoby prowadzące pod ich wpływem odczuwają zmniejszony krytycyzm samooceny, brak reakcji na światło, są pobudzone psychoaktywnie, mają przyspieszoną reakcję serca oraz cierpią na bezsenność, rozdrażnienie i rozstrój psychiczny. W 2009r. wśród wszystkich wypadków, 7,51% stanowili nietrzeźwi kierowcy (dane KGP).

Diagnoza psychologiczna

Większość działań prewencyjnych mających na celu poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego jest niewystarczająca by zredukować wypadki i kolizję drogowe. Zdaniem psychologa transportu Andrzeja Markowskiego należy diagnozować sprawność psychologiczną kandydatów na kierowców. – Taka diagnoza i ćwiczenia zdecydowanie ułatwiają – zarówno przyszłemu, jak i już jeżdżącemu kierowcy poznać swoje silne i słabe strony, osiągnąć trafną samoocenę i, dzięki niej, ”dostroić” swój udział w ruchu drogowym odpowiednio do własnej kondycji psychologicznej. A jednocześnie nie tworzyć swoim zachowaniem zagrożenia dla siebie i innych – mówi psycholog.