Umowa przewozu a umowa spedycji

Podpisując umowę przewozu firma transportowa zobligowana jest do przewiezienia za wynagrodzeniem osoby lub rzeczy[1] z jednego miejsca na drugie przy użyciu odpowiedniego środka transportu. W umowie spedycji[2] spedytor zobowiązuje się do odpłatnego wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług za wynagrodzeniem, związanych z jej przewozem. Poprzez inne usługi należy rozumieć chociażby opakowanie przesyłki, zawarcie umowy przewozu, przygotowanie dokumentacji przewozowej, składowanie bądź przechowywanie przesyłki. Spedytor może sam dokonać przewozu, mając w tym przypadku jednocześnie prawa i obowiązki przewoźnika. Istotą umowy spedycji jest szeroko rozumiana organizacja przewozu oraz inne czynności z nim związane, a nie sam transport, będący z kolei esencją umowy przewozu.

Zaniedbania pracowników

Jeśli przewożony towar całkowicie lub częściowo zaginął, albo został uszkodzony i nastąpiło to w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, lub doszło do opóźnienia dostawy, wówczas za zdarzenie odpowiada firma transportowa[3]. Wyjątek – zaginięcie, uszkodzenie, opóźnienie spowodowane zostało przez osobę uprawnioną, wydającą zlecenie wynikające z winy firmy transportowej, albo gdy było spowodowane wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć a następstwom nie mógł zapobiec[4]. Podstawową zasadą (według CMR) jest odpowiedzialność przewoźnika za czynności i zaniedbania swoje, jak i pracowników, a także wszystkich innych osób, których usługi są wykorzystywane przy wykonywaniu przewozów.

Wybór podwykonawcy

Przewoźnika poszukującego podwykonawcy obciąża obowiązek zachowania najwyższej staranności i ostrożności przy dokonywaniu wyboru. Ponosi bowiem odpowiedzialność za należyte wykonanie transportu i za bezpieczeństwo powierzonego mu ładunku. Zlecając realizację kontraktu podwykonawcy przyjmuje na siebie ryzyko nienależytego wykonania (lub niewykonania) zobowiązania przez podmiot zewnętrzny.

Wartość uszkodzonego towaru określa się według ceny giełdowej lub – w razie jej braku – bieżącej ceny rynkowej. Gdy nie ma jednej i drugiej, wówczas wspomnianą wartość ustalona zostaje według zwykłej wartości towarów tego samego rodzaju i jakości[5]. W razie opóźnienia dostawy, gdy osoba uprawniona udowodni, że wynikła stąd dla niej szkoda, przewoźnik zobowiązany jest zapłacić odszkodowanie, które nie może przewyższyć kwoty przewoźnego.

Usługodawca musi udowodnić…

Na gruncie przepisów prawa przewozowego, przewoźnik odpowiada za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki, powstałe od jej przyjęcia do przewozu aż po wydanie towaru a także za opóźnienie w transporcie. Firma transportowa nie ponosi jednak odpowiedzialności określonej w ust. 1 art. 65 prawa przewozowego, jeżeli utrata, ubytek lub uszkodzenie albo opóźnienie w przewozie przesyłki powstały z przyczyn występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, które nie były wywołane winą przewoźnika, nie wynikały z właściwości towaru albo nie powstały wskutek siły wyższej. Dowód, że szkoda lub przekroczenie terminu transportu przesyłki wynikło z jednej z wymienionych okoliczności, ciąży na usługodawcy.

Podwójna kwota przewoźnego

Warto wiedzieć, że wysokość odszkodowania za utratę lub ubytek przesyłki nie może przewyższać ceny wskazanej w rachunku dostawcy/sprzedawcy, ceny wynikającej z cennika obowiązującego w dniu nadania przesyłki do przewozu bądź wartości rzeczy tego samego rodzaju i gatunku w miejscu i czasie ich nadania.

Jeżeli wskutek zwłoki w przewozie powstała szkoda inna niż w przesyłce przewoźnik jest obowiązany do zapłacenia odszkodowania do wysokości podwójnej kwoty przewoźnego. Taka sytuacja może dotyczyć np. kosztów przygotowania się do rozładunku z tytułu nieterminowego dostarczenia przedmiotu umowy, kary umownej zapłaconej osobie trzeciej z tytułu nieterminowego dostarczenia przedmiotu umowy, kosztów przestoju maszyn z powodu niedostarczenia w terminie surowców do produkcji.

Kiedy do sądu?

Firma transportowa może powierzać wykonanie transportu innym przewoźnikom na całej przestrzeni przewozu lub jej części, jednak ponosi odpowiedzialność za ich czynności jak za swoje własne. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu sądowym na podstawie Ustawy Prawo przewozowe lub przepisów wydanych w jej wykonaniu przysługuje uprawnionemu wyłącznie po bezskutecznym wyczerpaniu drogi reklamacji, przewoźnikowi zaś po bezskutecznym wezwaniu zobowiązanego do zapłaty.

Wina (?!) spedytora

Spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, uczestniczących przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze. Oczywiście może sam przetransportować towar – w tym przypadku ma jednocześnie prawa i obowiązki przewoźnika. Odszkodowanie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia aż do wydania firmie transportowej, dalszemu spedytorowi, dającemu zlecenie lub osobie przez niego wskazanej, nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki. Nie dotyczy to sytuacji, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa spedytora.

Do uwolnienia się spedytora od odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez dalszych spedytorów i firmy transportowe wystarczający jest dowód braku winy w wyborze. Kodeks cywilny nie podaje definicji „winy w wyborze”. Określa ją doktryna, która za przewoźników i dalszych spedytorów uznaje podmioty zawodowo trudniące się określoną działalnością gospodarczą, czyli profesjonalistów posiadających stosowne uprawnienia, ubezpieczenie, doświadczenie i wiedzę.

Ważne przygotowanie umowy

Jeżeli zatem spedytor wykaże, że przesyłka powierzona została przewoźnikowi (spedytorowi) profesjonalnie trudniącemu się transportem, wymóg przeprowadzenia dowodu braku winy w wyborze należy uznać za spełniony. Przepisy Kodeksu cywilnego ograniczają wysokość odszkodowania do szkody w przesyłce do tzw. zwykłej wartości przesyłki, tj. wartości rzeczywistej, a więc przeciętnej wartości handlowej przesyłki[6]. Nabycie przez spedytora praw i obowiązków przewoźnika[7] powoduje, że ponosi on odpowiedzialność jak firma transportowa, na podstawie przepisów prawa przewozowego.

Spedytorzy powinni zadbać, aby przygotowane umowy nie budziły wątpliwości, że dotyczą spedycji, a nie przewozu. Ich odpowiedzialność majątkowa jest niższa niż przewoźnika i łatwiejsza do ograniczenia. Spedytorzy powinni dołożyć wszelkiej staranności w zakresie czytelnego i prawidłowego sformułowania postanowień oraz dokonać sprawdzenia wiarygodności świadczonych przez firmę transportową usług przed przekazaniem jej zlecenia.

Regulacje dotyczące umów przewozu

Podstawową regulacją dotyczącą zawieranych umów przewozu rzeczy w zakresie międzynarodowych przewozów drogowych jest Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i Protokół podpisania, sporządzone w Genewie 19 maja 1956 r. z dnia 19 maja 1956 r. (Dz. U. 1962 Nr 49, poz. 238) oraz stosowana subsydiarnie Ustawa z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tj. Dz. U. z 2015 r. poz. 915). Dla krajowych przewozów drogowych zbiorcze zastawienie przepisów dotyczących odpowiedzialności przewoźnika zawiera Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe, która jest aktem lex specialis (ma pierwszeństwo) przed przepisami Kodeksu cywilnego.

fot. Fotolia

[1] Art. 774 Kodeksu cywilnego.

[2] Art. 794 § 1 K.c.

[3] Art. 17.1. Konwencji CMR.

[4] Art. 17.2. Konwencji CMR.

[5] Art. 23.2. Konwencji CMR.

[6] Art. 801 K.c.

[7] Art. 800 K.c.