Ochrona konsumencka dla przedsiębiorców

Od 1 stycznia 2021 r. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą zostaną w niektórych sytuacjach objęte ochroną gwarantowaną dotychczas wyłącznie konsumentom. Będzie to dotyczyło umów zawieranych przez przedsiębiorców bezpośrednio w związku z działalnością gospodarczą. Ich treść będzie jednak wskazywała, że nie posiadają one dla nich charakteru zawodowego – ustalonego w szczególności na podstawie przedmiotu wykonywanej działalności udostępnionego w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (dalej jako: CEIDG).

Zgodnie z nowymi przepisami przedsiębiorcy zyskają ochronę przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi (tzw. klauzulami abuzywnymi). Uzyskają szersze uprawnienia w ramach rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, będą mogli odstąpić od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem firmy.

Przedsiębiorca a konsument

Kodeks cywilny rozróżnia strony czynności prawnych na przedsiębiorców oraz konsumentów, przyznając tym drugim znacznie szerszą ochronę. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z firmą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Natomiast przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Nowelizacja przepisów, która wejdzie w życie od 1 stycznia 2021 r. nie zmieni treści wymienionych definicji. Natomiast rozciągnie ochronę konsumencką na osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą – względem zawieranych umów. Mimo to przedsiębiorcom nie będzie przysługiwała ochrona konsumencka sprawowana przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz powiatowych (miejskich) rzeczników konsumentów.

Kogo obejmie nowelizacja

Z ochrony konsumenckiej będzie mogła skorzystać osoba fizyczna zawierająca umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą. Warunek – z jej treści będzie wynikać, że nie posiada ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej. Nowymi przepisami zostali objęci przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, podlegający wpisowi do CEIDG. Należą do nich prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółek cywilnych.

Kluczowe dla skorzystania przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną z ochrony konsumenckiej jest, aby zawierana przez niego umowa nie miała charakteru zawodowego. Weryfikacja tego kryterium będzie następowała w szczególności w oparciu o informacje udostępnione w CEIDG dotyczące zakresu wykonywanej działalności gospodarczej, które podaje się zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD).

Zakres ochrony

Przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, przy zachowaniu wyżej wskazanych warunków, zostaną objęci ochroną konsumencką w zakresie:

• wyłączenia zastosowania w stosunku do nich niedozwolonych postanowień umownych (tzw. klauzul abuzywnych);
• rękojmi za wady rzeczy sprzedanej;
• prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa.

Niedozwolone postanowienia umowne

Po nowelizacji przepisów, w określonych sytuacjach przedsiębiorców nie będą wiązały postanowienia umowne, które nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie, a kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Na treść tych warunków, przedsiębiorca traktowany jak konsument nie miał rzeczywistego wpływu, w szczególności stosowane we wzorcach czy też ogólnych warunkach umów. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Pod uwagę brana jest jej treść, okoliczności zawarcia oraz porozumienia pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Przykładowy, choć niewyczerpujący katalog niedozwolonych postanowień umownych zawarto w art. 385³ Kodeksu cywilnego.

Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej

Rękojmia za wady to szczególny rodzaj odpowiedzialności sprzedającego względem kupującego za wady fizyczne oraz prawne rzeczy sprzedanej. Ochrona z tytułu rękojmi przysługuje zarówno konsumentom, jak i przedsiębiorcom, jednak w różnym zakresie. Na mocy znowelizowanych przepisów sytuacja prawna przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, przy zachowaniu wyżej opisanych warunków, ulegnie polepszeniu.

Dotychczas, przy sprzedaży dokonywanej między przedsiębiorcami, kupujący w określonych warunkach tracił uprawnienia z tytułu rękojmi za wady. Dotyczyło to sytuacji, gdy nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie. Zaś kiedy wada wyszła na jaw dopiero później – jeżeli nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie po jej stwierdzeniu. Od 1 stycznia 2021 r. osoby fizyczne zawierające umowę bezpośrednio związaną z ich działalnością gospodarczą nie utracą ochrony w przypadku niedopełnienia wyżej wymienionych czynności, jeżeli umowa nie będzie miała dla nich charakteru zawodowego.

Objęci szerszą ochroną przedsiębiorcy skorzystają również z domniemania istnienia wady fizycznej w momencie przejścia niebezpieczeństwa na kupującego. Zakładając, że zostanie ona stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej. W sytuacji, gdy firma zażąda wymiany rzeczy lub usunięcia wady albo złoży oświadczenie o obniżeniu ceny, sprzedawca będzie miał tylko 14 dni na ustosunkowanie się do tego żądania. W przeciwnym wypadku zostanie ono uznane za uzasadnione. Dotychczas taki mechanizm nie miał zastosowania w umowach zawartych pomiędzy przedsiębiorcami.

Prawo odstąpienia od umowy

Osoba fizyczna zawierająca umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa (np. podczas prezentacji) bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą będzie mogła na równi z konsumentem odstąpić od niej. Ograniczona zostanie czasem – 14 dni bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów. Jeżeli taki kupujący nie zostanie właściwie poinformowany przez sprzedawcę o prawie odstąpienia od umowy, będzie mu ono przysługiwać nawet przez 12 miesięcy od objęcia towaru w posiadanie.

Gdy kupujący złoży oświadczenie o odstąpieniu od umowy w stosownym czasie, sprzedawca będzie miał obowiązek zwrócić pieniądze za zakupiony towar. Prawo do odstąpienia nie przysługuje w odniesieniu do niektórych umów. Przykładowo, np. w których przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia lub kiedy przedmiotem świadczenia jest rzecz wyprodukowana według specyfikacji lub służąca zaspokojeniu zindywidualizowanych potrzeb kupującego.

Wejście w życie

Omawiana nowelizacja przepisów pierwotnie miała wejść w życie od 1 czerwca 2020 r., ale ze względu na sytuację epidemiologiczną termin ten został przesunięty na 1 stycznia 2021 r. Co logiczne, regulacje nie znajdą zastosowania do umów zawartych w bieżącym roku. Zgodnie z intencją ustawodawcy, nowa regulacja ma rozwiązać problem dysproporcji praw i obowiązków stron, gdy przedsiębiorca zawierając umowę z innym przedsiębiorcą nie dysponuje odpowiednią wiedzą i doświadczeniem koniecznym do oceny jej przedmiotu.

Zmiany należy ocenić pozytywnie z punktu widzenia przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, którzy przy spełnieniu kryteriów opisanych powyżej otrzymają nowe uprawnienia. Dla sprzedawców i usługodawców oznaczają one jednak szereg nowych obowiązków, w tym m.in. konieczność każdorazowej oceny, choćby w oparciu o PKD, jaki charakter dla kontrahenta ma zawierana umowa oraz jakie przysługują mu uprawnienia.