Uwolnienie rynku

Ogromna walka rozgrywa się obecnie na rynku usług pocztowych w Polsce, w Europie, jak również w krajach o tak bogatej tradycji pocztowej jak USA. Rynek ten nie dość, że zmaga się z wewnętrznymi problemami i będącym w każdym kraju na innym etapie rozwoju skomplikowanym procesem liberalizacji, to jeszcze toczy ostrą walkę z rozwijającymi się w ogromnym tempie elektronicznymi formami komunikacji.

Rynek usług pocztowych w Polsce

Głównymi uczestnikami polskiego rynku usług pocztowych są obecnie cztery podmioty. Zgodnie z raportem Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (UKE) o stanie rynku usług pocztowych w Polsce w 2010 roku, należą do nich: podmioty świadczące usługi pocztowe na podstawie odpowiednich uprawnień, konsumenci usług pocztowych (indywidualni i instytucjonalni), organy władzy ustawodawczej (Sejm i Senat) oraz organy administracyjne pełniące funkcje wykonawcze (Ministerstwo właściwe do spraw infrastruktury) i regulacyjne (UKE).

W 2010 roku na rynku funkcjonowało 152 operatorów pocztowych, w tym polski operator publiczny – Poczta Polska S.A. – który do końca tego roku ma prawo do wykonywania tzw. usług zastrzeżonych, o których mowa w art. 47. Ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. – Prawo pocztowe. Ma ona pierwszoplanowe znaczenie wśród aktów prawa pocztowego w Polsce. Ustawa ta, zmieniana kilkakrotnie od momentu wejścia w życie, dokonuje z jednej strony regulacji świadczenia usługi pocztowej w wewnętrznym porządku prawnym, z drugiej zaś strony harmonizuje normy prawa polskiego z prawem wspólnotowym. Granica wagowa usług zastrzeżonych dla operatora publicznego wynosi obecnie 50 g, z zastrzeżeniem ust. 2. wskazanego art. 47 Prawa pocztowego. Zgodnie z nim operatorzy niepubliczni nie naruszają usługi zastrzeżonej przyjmując, przemieszczając i doręczając przesyłkę o masie nieprzekraczającej granicy 50 g, jeśli opłata za tę usługę będzie nie mniejsza niż dwuipółkrotność opłaty za przyjęcie, przemieszczenie i doręczenie przesyłki listowej stanowiącej przesyłkę najniższego przedziału wagowego, najszybszej kategorii określonej w cenniku powszechnych usług pocztowych operatora publicznego. W praktyce jest to 2,5 razy większa cena za przesyłkę listową nierejestrowaną wysłaną priorytetem, czyli zgodnie z aktualnym cennikiem Poczty Polskiej 1,95 zł x 2,5 = 4,88 zł.

Obecnie obszar zastrzeżony stanowi 3/4 całego rynku usług pocztowych

Granica wagowa i cenowa była w Polsce stopniowo zmniejszana. Do końca kwietnia 2004 roku granica była określona na 500 g oraz pięciokrotność opłaty, do końca 2005 roku 350 g oraz trzykrotność opłaty, natomiast 50 g i dwuipółkrotność opłaty obowiązuje od 1 stycznia 2006 roku i musi być stosowana do 31 grudnia 2012 włącznie.

Europejska polityka pocztowa

Od roku 2013 obszar zastrzeżony zostanie usunięty, co jest konsekwencją implementowania w Polsce zaleceń polityki Unii Europejskiej w zakresie poczty. Jej pierwotne założenia przedstawiono w dokumencie o nazwie „Zielona Księga w sprawie utworzenia jednolitego rynku usług pocztowych”, który został przedłożony w czerwcu 1992 roku. W Zielonej Księdze zaproponowano projekt zmian zmierzających do usprawnienia funkcjonowania sektora pocztowego. Rozpoczęty po publikacji tego dokumentu proces konsultacji społecznych trwał do początku 1993 roku. Uczestnicy konsultacji (organy krajowe, stowarzyszenia konsumenckie, operatorzy pocztowi) poparli scenariusz działań zmierzających do połączenia częściowej liberalizacji i harmonizacji sektora pocztowego. Skutkiem tego w lipcu 1995 roku Komisja Europejska przyjęła pakiet propozycji, który składał się z projektu dyrektywy w sprawie wspólnych reguł rozwoju wspólnotowych usług pocztowych i poprawy jakości usług. Dyrektywa o nazwie 97/67/WE weszła w życie 15 grudnia 1997 roku. Dyrektywy zawierają obligatoryjne postanowienia, które kraje członkowskie UE powinny implementować do swojego porządku prawnego. Dokument ten przewidział, że najpóźniej do 1 stycznia 2000 roku Rada i Parlament Europejski zadecydują o dalszej liberalizacji świadczenia usług pocztowych. Przystąpiono do działań i 14 lipca 2000 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt nowej Dyrektywy, nowelizującej zapisy 97/67/WE. Dyrektywa 2002/39/WE w zakresie dalszego otwarcia na konkurencję wspólnotowych usług pocztowych (zwana II Dyrektywą pocztową) została przyjęta 10 czerwca 2002 roku. Głównym skutkiem przyjęcia nowej Dyrektywy była dalsza liberalizacja, która obejmowała zmniejszenie limitów wagowych dla usług listowych krajowych i międzynarodowych oraz usług adresowanych druków reklamowych (jeśli nadal należały do grupy usług powszechnych). Pod koniec 2006 roku Komisja Europejska przedstawiła projekt kolejnej dyrektywy, w którym opowiedziała się już za pełnym otwarciem rynku usług pocztowych na konkurencję. Nowa dyrektywa o nazwie 2008/6/WE została przyjęta 20 lutego 2008 r. Polska, podobnie jak 10 innych krajów Unii Europejskiej (m.in. Grecja, Czechy, Litwa, Słowacja, Rumunia), na zasadzie odstępstwa skorzystała z prawa przesunięcia terminu wdrożenia dyrektywy 2008/6/WE do dnia 31 grudnia 2012 r. Po przekroczeniu tego terminu, jak wspomniano, usunięty zostanie obszar zastrzeżony dla powszechnych usług pocztowych i Polska wkroczy w nowy rok 2013 w warunkach pełnej liberalizacji rynku.

Obszar zastrzeżony dla poczty

Według analiz przedstawionych przez UKE obecnie obszar zastrzeżony stanowi 3/4 całego rynku usług pocztowych (bez uwzględnienia druków bezadresowych) i generuje około połowę przychodów. Głównym beneficjentem korzyści z działalności w tym stabilnym obszarze rynku pozostaje Poczta Polska. W chwili obecnej obowiązujący obszar zastrzeżony finansuje obowiązek świadczenia powszechnych usług pocztowych. Należą do nich usługi polegające na przyjmowaniu, przemieszczaniu i doręczaniu przesyłek listowych do 2000 g, w tym przesyłek poleconych oraz z zadeklarowaną wartością, paczek pocztowych do 10000 g oraz przesyłek dla ociemniałych. Ponadto powszechna usługa pocztowa to również doręczanie nadesłanych z zagranicy paczek pocztowych do 20 000 g oraz realizowanie przekazów pocztowych.

Uwolnienie rynku

Bardzo ciężko jest udzielić jednoznacznej odpowiedzi, jak w praktyce będzie wyglądał rynek usług pocztowych za rok, a co za tym idzie, w jaki sposób konsument usługi pocztowej zarówno instytucjonalny, jak indywidualny odczuje fakt zniesienia wymienionych ograniczeń. Z pewnością wiodącym motorem zmian będzie nowelizacja prawa pocztowego. Należy pamiętać, że ciągłość świadczenia powszechnej usługi pocztowej winna być zachowana w każdym kraju członkowskim. Jej realizacja wiąże się z kosztami utrzymania infrastruktury niezbędnej do jej realizacji, jak również utrzymaniem niezbędnego poziomu zatrudnienia. Skoro obszar zastrzeżony aktualnie pozwala na finansowanie powszechnej usługi pocztowej, to co w sytuacji, gdy w przyszłym roku przestanie on istnieć. Koncepcji na jego zastąpienie jest kilka, należy z uwagą przyglądać się dalszym decyzjom w tym zakresie.

Jak już wspomniano, w 2010 roku w rejestrze operatorów pocztowych zarejestrowanych było 152 operatorów, wśród których należy wyróżnić przede wszystkich ogólnopolskich niepublicznych operatorów pocztowych, których specyfika działalności skupia się przede wszystkim na przesyłkach listowych oraz firmy kurierskie (nazwa umowna ze względu na brak definicji usługi kurierskiej w polskim prawie), których cele biznesowe realizowane są poprzez przewóz paczek (również kopert) o różnych gabarytach i wadze na terenie Polski, Europy i Świata oraz Pocztę Polską, która również przygotowuje się do wdrożenia III Dyrektywy pocztowej. Jej strategia do roku 2015 zakłada kontynuację działań prowadzących do upublicznienia spółki na giełdzie, przekształcenie placówek pocztowych w pocztowo-finansowe punkty obsługi klientów, stworzenie stref 24-godzinnych w dużych miastach, w których będzie można nadać list, wpłacić lub wypłacić pieniądze, zrealizować przekaz, skorzystać z Internetu lub skrzynki pocztowej. Jak widać, konsumenci mają już w tej chwili i będą mieli większe możliwości wyboru. Takie założenia mieli twórcy europejskiej strategii liberalizacji rynku pocztowego w latach 90. ubiegłego wieku. Atrakcyjność oferty powinna być czynnikiem decydującym w sprawie powierzenia operatorowi do doręczenia zarówno pojedynczej przesyłki, jak i wysyłek do odbiorców w skali masowej.

Od kilku lat rynek usług pocztowych zmienia się. Warto przyglądać się jego dalszemu rozwojowi w kontekście liberalizacji, jak również i walki o nowoczesne formy komunikacji, co nie jest już problemem danego operatora pocztowego, ale wszystkich uczestników przedmiotowego rynku. Nie tylko w Polsce, ale również w Europie i na świecie.