Monetyzacja patentów

Pani Prezes, czy własność intelektualna wystarczy do tego, aby być w świecie „power house”?

Własność intelektualna to pojęcie odnoszące się do różnorodnych wytworów ludzkiego umysłu, w tym np. utworów literackich, artystycznych czy naukowych, jak również programów komputerowych i baz danych. Własnością intelektualną są też projekty wzornictwa przemysłowego i rozwiązania techniczne, takie jak wynalazki, a także znaki towarowe, czyli oznaczenia stosowane do odróżnienia przedsiębiorców i ich produktów oraz usług w obrocie gospodarczym. Obowiązujące systemy prawne, pod ściśle określonymi warunkami, umożliwiają twórcom uzyskanie ochrony – prawa do wyłącznego korzystania i rozporządzania dobrami intelektualnymi. W przeciwieństwie do praw autorskich i praw pokrewnych, których powstanie nie jest związane z koniecznością dopełniania jakichkolwiek formalności, prawa własności przemysłowej udzielane są przez specjalnie do tego powołane organy. W Polsce organem właściwym do udzielania tych praw jest Urząd Patentowy RP, który przyjmuje zgłoszenia, rozpatruje je i udziela ochrony w stosunku do wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych oraz niektórych oznaczeń geograficznych. Zasady ochrony własności intelektualnej uregulowane są w przepisach prawa krajowego poszczególnych państw i są w znacznej mierze zharmonizowane poprzez wiążące te państwa konwencje i umowy międzynarodowe, a w państwach Unii Europejskiej dodatkowo poprzez rozporządzenia i dyrektywy unijne.

W obecnych czasach każda firma, która chce się liczyć, musi dążyć do ochrony własności intelektualnej, bo ta buduje jej image i zapewnia przewagę na coraz bardziej konkurencyjnym rynku.

Co oznacza termin monetyzacja patentów?

Nabycie prawa wyłącznego oznacza możliwość osiągnięcia przez uprawnionego np. z patentu korzyści, co określa się ogólnym terminem monetyzacji. Korzyści te mogą polegać nie tylko na bezpośrednich przychodach finansowych, ale także na zapobieganiu ewentualnym stratom dzięki możliwości prawnego przeciwdziałania nielegalnym praktykom określanym ogólnie mianem „piractwa”. W wielu dziedzinach działalności gospodarczej uzyskanie prawa wyłącznego jest jednym z bardzo istotnych narzędzi prawnych służących zabezpieczeniu poniesionych nakładów związanych np. z wdrożeniem nowych rozwiązań technicznych, uruchomieniem wytwarzania nowych produktów, prowadzeniem działań reklamowych i promocyjnych. Posiadacz prawa wyłącznego na przedmiot własności przemysłowej jest ustawowo uprawniony do zakazania osobie trzeciej wykorzystania tego przedmiotu (wynalazku, znaku towarowego lub wzoru) w sposób zarobkowy lub zawodowy, a także ma prawo do sądowego dochodzenia roszczeń z tytułu szkód, jakie spowodowało wykorzystanie przedmiotu własności przemysłowej bez zgody uprawnionego.

Ochrona własności przemysłowej poprzez uzyskanie praw wyłącznych jest działaniem szczególnie istotnym dla osób i podmiotów zamierzających samodzielnie komercjalizować własny dorobek intelektualny np. stworzone przez siebie rozwiązania techniczne, opracowania projektowe (design) lub stworzone na potrzeby własnej działalności znaki towarowe. Należy przy tym zaznaczyć, że rynkowa wartość i użyteczność prawa wyłącznego wzrasta wraz z rozwojem przedsięwzięcia, które odniosło komercyjny sukces. Dochodowa produkcja lub renomowana marka, która nie byłaby chroniona prawami wyłącznymi, jest narażona na bezpośrednie zagrożenie działaniami podmiotów konkurencji mogących bez przeszkód wykorzystywać cudzą własność intelektualną. Może to nie tylko drastycznie zmniejszyć rentowność pierwotnego przedsięwzięcia, ale z reguły prowadzi także do obniżenia jakości produktów i usług oraz utraty zaufania klientów.

Posiadanie prawa wyłącznego otwiera także możliwość zawierania umów licencyjnych, które mogą być źródłem przychodów finansowych osiąganych przez posiadacza prawa wyłącznego z tytułu zgody na wykorzystanie przedmiotu własności przemysłowej przez osoby trzecie. Możliwe są przy tym różnorodne rodzaje umów licencyjnych, które w odmienny sposób określają wzajemne relacje licencjodawcy i licencjobiorcy. W obrocie gospodarczym stosowane są np. licencje niewyłączne charakteryzujące się tym, że licencjodawca zastrzega sobie możliwość udzielania równoległych licencji wielu licencjobiorcom. Udzielenie licencji wyłącznej oznacza natomiast, że licencjodawca udziela licencji tylko jednemu licencjobiorcy. Umowy licencyjne mogą określać także zasady udzielania dalszych licencji (sublicencji) przez licencjobiorców. Licencjodawca może w umowie ograniczyć zakres korzystania z przedmiotu własności przemysłowej przez licencjobiorcę – jest to wówczas tzw. licencja ograniczona, jeżeli takie ograniczenia nie występują, licencja ma charakter pełny. Uzyskując prawo wyłączne na wynalazek, uprawniony może złożyć w Urzędzie Patentowym RP oświadczenie o gotowości do udzielenia pełnej i niewyłącznej licencji każdej osobie chętnej do wykorzystania wynalazku. Z takiej deklaracji nie można się wycofać, ale wiąże się ona ze zmniejszeniem o 50% opłat za ochronę ponoszonych przez uprawnionego. Taka forma licencji określana jest mianem licencji otwartej. Posiadacz prawa wyłącznego może także osiągnąć bezpośrednie korzyści poprzez sprzedaż tego prawa za odpowiednim wynagrodzeniem. Sprzedaż oznacza przeniesienie za opłatą prawa wyłącznego na nabywcę, który przejmuje uprawnienia poprzedniego właściciela. Ta charakterystyka nie wyczerpuje wszystkich rodzajów umów licencyjnych, przykładowo pominięte zostały umowy krzyżowe.

Jak przebiega procedura uzyskania prawa wyłącznego w Urzędzie Patentowym RP i jakich zasad należy przy tym przestrzegać?

Data dokonania zgłoszenia przedmiotu własności przemysłowej do ochrony w Urzędzie Patentowym RP ma decydujące znaczenie przy ocenie spełnienia kryterium nowości w procesie udzielania ochrony jak i późniejszym korzystaniu z praw wyłącznych. Zgodnie z prawem międzynarodowym i krajowym, podmiot lub osoba, która pierwsza zgłosiła do Urzędu Patentowego rozwiązanie techniczne, wzór lub znak towarowy, ma ustawowo zagwarantowane pierwszeństwo do uzyskania prawa wyłącznego chroniącego przedmiot dokonanego zgłoszenia. Zaniechanie jak najszybszego zgłoszenia może oznaczać nieodwracalną utratę nie tylko wyłączności (monopolu) na dany przedmiot ochrony, ale także zakaz jego zarobkowego lub zawodowego wykorzystania, jeżeli prawo wyłączne uzyska inny podmiot, który wcześniej dokonał skutecznego zgłoszenia.

W przypadku zgłaszania wynalazków bardzo ważna jest także zasada, że ujawnienie wynalazku (np. w publikacji naukowej) przed zgłoszeniem do Urzędu Patentowego RP powoduje, że wynalazek nie może być opatentowany. Rozwiązanie techniczne w momencie publicznego ujawnienia staje się częścią aktualnego stanu techniki i przestaje spełniać ustawowe kryterium nowości. Z tego względu wszelkiego rodzaju działania, które stwarzają możliwość publicznego ujawnienia wynalazku, mogą być podejmowane dopiero po dokonaniu zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP. Informację o zgłoszeniu Urząd Patentowy RP publikuje w oficjalnym wydawnictwie “Biuletyn Urzędu Patentowego RP”. Za dokonanie zgłoszenia należy w określonym terminie uiścić opłatę zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Rady Ministrów – brak opłaty za dokonanie zgłoszenia powoduje umorzenie postępowania.

Ogłoszenie informacji o dokonanym zgłoszeniu w “Biuletynie Urzędu Patentowego” ma na celu m.in. umożliwienie osobom trzecim ewentualne zgłoszenie uwag co do zasadności udzielenia ochrony na dany przedmiot własności przemysłowej. Uwagi te, po wnikliwej analizie, stanowią dla Urzędu dodatkowe źródło informacji oraz materiał dowodowy. Publikacja o zgłoszeniu w “Biuletynie Urzędu Patentowego RP” jest także informacją dla osób trzecich o tym, że w przypadku udzielenia prawa wyłącznego na dany przedmiot własności przemysłowej, prawo dochodzenia roszczeń (w przypadku naruszenia prawa wyłącznego przez osoby trzecie) będzie przysługiwać uprawnionemu od daty publikacji informacji o zgłoszeniu. W związku z tym osoba trzecia (nieuprawniona), która rozpoczęła zarobkowe lub zawodowe korzystanie z przedmiotu własności przemysłowej po dacie publikacji informacji o zgłoszeniu musi liczyć się z ewentualnymi przyszłymi roszczeniami uprawnionego.

Polskie Prawo własności przemysłowej wyłącza możliwość udzielania patentów na programy komputerowe

Po dokonaniu wspomnianej publikacji Urząd podejmuje badanie zgłoszenia. Badanie takie składa się z wielu etapów mających charakter formalnoprawny oraz merytoryczny. W przypadku wynalazków polega ono m.in. na przeprowadzeniu analizy kompletności zgłoszenia, zakresu ochrony, o jaką wnioskuje zgłaszający, zdolności patentowej (czy np. wynalazek nie jest wyłączony spod ochrony) oraz jednolitości zgłoszenia (czy zgłoszenie dotyczy jednego czy faktycznie kilku wynalazków). Jednym z kluczowych etapów badań prowadzonych przez ekspertów jest poszukiwanie w stanie techniki rozwiązań podobnych do zgłoszonego wynalazku. Celem tego poszukiwania jest stwierdzenie, czy wynalazek spełnia kryterium nowości tzn. czy jest rzeczywistą innowacją i nie stanowi powielenia już istniejących rozwiązań. Na podstawie wszystkich informacji zawartych w zgłoszeniu i zebranych w trakcie kompleksowych badań ekspert Urzędu Patentowego RP wydaje niezawisłą decyzję o udzieleniu lub odmowie udzielenia prawa wyłącznego.

Po wydaniu przez eksperta decyzji o udzieleniu prawa wyłącznego zgłaszający jest zobowiązany do wniesienia w odpowiednim terminie opłaty za ochronę zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Rady Ministrów, w którym ustalona jest tabela opłat. Po wniesieniu opłaty prawo wyłączne jest wpisywane do publicznego rejestru, uprawniony otrzymuje dokument patentowy, świadectwo ochronne lub świadectwo rejestracji potwierdzające udzielenie prawa wyłącznego, a informacja o udzieleniu prawa publikowana jest w oficjalnym wydawnictwie “Wiadomości Urzędu Patentowego”. W przypadku gdy zgłaszający nie wniesie opłaty za ochronę decyzja o udzieleniu prawa wyłącznego, decyzja wygasa.

Rejestry te mają charakter publiczny i odzwierciedlają aktualny stan prawny w odniesieniu do przedmiotów własności przemysłowej, na które została udzielona ochrona. Wyciąg z rejestru jest dokumentem urzędowo potwierdzającym stan ochrony (m.in. jej przedmiot, zakres, osoby uprawnione) i może być przedstawiany z mocą dowodu podczas różnorodnych czynności prawnych.

Czy wiedza związana z własnością przemysłową, a szczególnie patentowaniem, jest domeną wyłącznie wąskiego grona specjalistów?

Upowszechnianie wiedzy o ochronie własności przemysłowej traktujemy jako szczególną misję Urzędu Patentowego RP. Społeczna świadomość w tym zakresie ma znaczący wpływ na innowacyjność oraz eliminacje zjawiska naruszania praw właścicieli chronionych rozwiązań. W tym celu prowadzimy aktywną kampanię poprzez organizację licznych konferencji i seminariów, warsztatów, wykładów otwartych czy konkursów. Staramy się również docierać do szerokiego kręgu odbiorców wykorzystując m.in. nowoczesne narzędzia multimedialne oraz Internet. Współpracujemy w tym zakresie praktycznie z wszystkimi środowiskami zawodowymi i społecznymi, a szczególną ofertę edukacyjną kierujemy do studentów, młodzieży szkolnej oraz małych i średnich przedsiębiorstw.

Czy prawo własności przemysłowej jest obecnie dostosowane do panujących warunków rynkowych pod względem szybkości i jasności obowiązujących procedur?

Na przestrzeni okresu obowiązywania ustawy Prawo własności przemysłowej, tj. od 17 sierpnia 2001 r., ustawa ta była już kilkakrotnie nowelizowana, co z reguły było wynikiem potrzeby dostosowywania przepisów prawa krajowego do wymogów prawa Unii Europejskiej oraz kolejnych porozumień i umów międzynarodowych. Przygotowany przez Urząd Patentowy kolejny projekt założeń zmiany ustawy Prawo własności przemysłowej, przedstawiony Ministerstwu Gospodarki jako organowi nadzorującemu i posiadającemu prawo inicjatywy ustawodawczej w tym zakresie, jest obecnie na etapie uzgodnień międzyresortowych w formie projektu ustawy. Konieczność zmian w ustawie wynika ze zobowiązań międzynarodowych, m.in. przystąpienia Polski do Aktu genewskiego Porozumienia haskiego w sprawie międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych oraz Traktatu singapurskiego o prawie znaków towarowych. Nowelizacja ta zakłada także wprowadzenie przepisów zmierzających do upowszechnienia dokonywania zgłoszeń w postaci elektronicznej oraz wiele zmian mających na celu uproszczenie procedur przed Urzędem Patentowym, co wpłynie również na skrócenie czasu rozpatrywania zgłoszeń.

Czy w Polsce istnieje potrzeba stworzenia wyspecjalizowanego sądu patentowego?

Bez wątpienia konieczne jest utworzenie spójnego merytorycznie i proceduralnie systemu egzekwowania prawa własności intelektualnej, który w oparciu o sądownictwo powszechne zabezpieczy prawa własności intelektualnej oraz ujednolici kwestie proceduralne, przyczyniając się do większej efektywności ochrony, a w konsekwencji do wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw. Powierzenie spraw z całego zakresu własności intelektualnej jednemu wyspecjalizowanemu sądowi pozwoli nie tylko na uproszczenie procedury i skrócenie czasu jej trwania, ale przede wszystkim na zachowanie jednolitości orzecznictwa, co w sposób istotny wpłynie na gospodarkę krajową poprzez zagwarantowanie pewności obrotu. W tym świetle kontynuowanie prac nad powołaniem wyspecjalizowanego Sądu Ochrony Własności Intelektualnej oraz ich jak najszybsza finalizacja powinny stanowić jeden z kluczowych elementów wspierania innowacyjności i ochrony praw wyłącznych.

Czy ochrona patentowa wynalazków realizowanych przy pomocy komputera jest w Polsce wystarczająca w porównaniu do rozwiązań stosowanych w innych krajach?

Polskie Prawo własności przemysłowej wyłącza możliwość udzielania patentów na programy komputerowe. Podstawą ich ochrony w Polsce są przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jednakże możliwe jest uzyskanie ochrony patentowej na rozwiązanie, które spełnia wszystkie wymogi ustawowe dla wynalazków i posiada zdolność patentową, a jego elementem jest także program komputerowy, który sam w sobie nie jest jednak wynalazkiem. W praktyce orzeczniczej Urzędu Patentowego RP udzielono już kilkadziesiąt patentów na tego rodzaju zgłoszenia. Tym niemniej ochrona programów komputerowych wzbudza wiele kontrowersji i wymaga przyjęcia rozwiązań systemowych, jednolitych w całym świecie. Uważam, że właściwym byłoby wprowadzenie ochrony programów komputerowych jako odrębnego przedmiotu prawa własności intelektualnej, poprzez dostosowanie zasad tej ochrony do ich szczególnego charakteru, trudnego do ujęcia za pomocą obowiązujących obecnie przepisów prawa autorskiego oraz prawa własności przemysłowej.