EkoPorty – rachunek sumienia

„Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń”

Raport WCED

Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju (World Commission on Environment & Development, WCED) w 1983 roku przyczyniła się do powstania koncepcji zrównoważonego rozwoju oraz zwołania Szczytu Ziemi. Tego typu model gospodarki zakłada harmonię pomiędzy wzrostem gospodarczym, dbałością o środowisko a jakością życia i zdrowia człowieka.

Jaki udział mają w tym wszystkim porty morskie, będące jednym z najważniejszych ogniw łańcucha dostaw? Blisko 70% zanieczyszczeń z transportu morskiego dotyczy obszarów o zasięgu do 400 km od linii brzegowej portów o dużym natężeniu ruchu. Emisja szkodliwych odpadów z pokładowych silników diesla tj. dwutlenku węgla, pyłów oraz tlenku siarki to pokłosie działalności spedycji morskiej generującej ok. 90% światowego transportu towarów. Dyrektywa UE 2005/33/EC nakłada limity zawartości siarki w paliwie morskim na poziomie 0,1% wagi dla jednostek cumujących.
Systemy zarządzania środowiskowego (Environmental Management System, EMS) i cały wachlarz standardów proekologicznych tj. ISO, PERS, EMAS, IPSEM trzymają porty w ryzach. Ujarzmiają też kompleksowe platformy, obejmując informacje o zarządzaniu środowiskiem i przestrzenią, społecznością, bezpieczeństwem i ochroną, mobilną siłą roboczą. W przeprowadzonej przez fundację EcoPorts ankiecie 36 spośród 121 portów UE potwierdziło uzyskanie ISO 14001. Kolejnym ważnym certyfikatem jest International Port Safety & Environment Protection Management Code (IPSEM). Rejestracja w opracowanym przez Komisję UE systemie certyfikacji środowiskowej EMAS (EcoManagement and Audit Scheme) potwierdza, że dana organizacja zgodnie z prawem posiada EMS. Fundacja EcoPorts opracowała narzędzia bazujące na normie ISO – system inspekcji i oceny środowiska portowego (Port Environmental Review System), czyli PERS Checklist & Guidance oraz Certificate of Verification (Lloyd’s Register, Rotterdam). Porty, które pozytywnie przeszły weryfikację, mogą posługiwać się PERS Eco-logo i starać się o uzyskanie ISO czy EMAS.

Uciążliwe obszary działalności portów morskich:

• Infrastruktura transportowa – drogowa, kolejowa, morska, rzeczna
• Infrastruktura portowa – akweny i baseny portowe, nabrzeża, tory podejściowe
• Infrastruktura techniczna – sieć elektryczna, teleinformatyczna, wodociągi, kanalizacja itp.
• Działalność okołoportowa – przemysł zaplecza „back office” portu, tj. chemiczny, naftowy, stoczniowy…
• Czynniki ludzkie – błędy, wypadki, kolizje, np. uszkodzenia kadłubów, wejścia na mieliznę, zatonięcia statków
• Czynniki niezależne – awarie, np. aparatury portowej cystern, beczek, zbiorników magazynowych, wypadki podczas bunkrowania statków itp.
• Operacje portowe – na cargo/sprzęcie szczególnie niebezpieczne ekologicznie cargo IMO (składowanie / magazynowanie / przeładunki / obróbka / rewizje)
• Czynniki dodatkowe – hałas, drgania, pyły toksyczne, drażniące, nanocząsteczki (plastik) i inne
• Czynniki powiązane – przemyt, zanieczyszczenia napływowe od strony otwartego morza (np. wyciek ropy z tankowców, zrzut niebezpiecznych – nielegalnych substancji)
• Zagospodarowanie przestrzenne – procesy urbanizacyjne, modernizacyjne remonty, budowy, pogłębiania kanałów portowych, falochrony, obrotnice

Zielona energia

Zgodnie z prawodawstwem UE w sprawie rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych priorytetem jest instalowanie punktów zasilania lądową energią elektryczną statków w portach sieci TEN-T do 2025 roku. Innowacyjne technologie przesyłu, dystrybucji i sterowania energią poprawiają bezpieczeństwo i wydajność operacyjną. Ciekawym narzędziem jest np. barka Hummel (terminal HHLA w Porcie Hamburg) zasilana LNG, która może pełnić funkcję zasobnika energii (bank batery) dla innych jednostek. Innym rozwiązaniem jest „zielona energia” podłączana ze specjalnych prowadników elastycznych (rozwiązania motion plastics) nawet do 10 m wysokości burty. Prototypy z powodzeniem zostały zainstalowane w Norwegii i innych portach świata. Dodatkowo prowadzone są inwestycje polegające np. na wymianie urządzeń na mniej energochłonne.

W Porcie Kołobrzeg zastąpiono żarówki sodowe oświetleniem LED (oszczędność 30%, żywotność 4 razy dłuższa). Również systemy portowe jak na przykłąd usuwania lin cumowniczych przechodzą ekorewolucję, umożliwiając statkom podłączenie do zdalnego sterowania morskich systemów napędowych, automatycznych bębnów kablowych i żurawi. Dzięki temu proces przy- i odcumowania przebiega w sposób szybszy, cichszy, tańszy i zdrowszy. Stosuje się też odbojnice pochłaniające energię kinetyczną przy modernizacji nabrzeży. Specjaliści sięgają po coraz to nowsze i bardziej zaawansowane ekooszczędne technologie. Międzynarodowy Terminal Kontenerowy w Manili zakupił flotę hybrydowych gumowych suwnic, żurawi nabrzeżnych (post-Panamax quay cranes) redukujących emisję spalin o 40%. Tym samym skutecznie wspierając aplikacje portowe o dużym obciążeniu, minimalizując tankowanie, zużycie energii i czas pracy. Podobnie zarząd Portu Oakland ogłosił, że uczyni swoje operacje przeładunkowe kontenerów „czystszymi”, zastępując batalion żurawi stoczniowych z silnikami wysokoprężnymi silnikami hybrydowymi z alternatywnymi akumulatorami i ograniczając gazy spalinowe o 45 ton rocznie. Dostrzega się znaczny, długoplanowy potencjał modernizacyjny w portach globalnych, w szczególności Azji i na Dalekim Wschodzie.

Czysty transport

– Dla wielu portów ekologia ma coraz większe znaczenie. Dotyczy to także Hamburga, w którym największa spółka operatorska HHLA przyjęła bardzo ambitne cele dotyczące zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z jej strategią do 2020 roku emisja dwutlenku węgla w stosunku do 2008 roku miała zostać zmniejszona o 30%. Dzięki wielu innowacyjnym działaniom wynik ten udało się osiągnąć już w 2018 roku. Jedną z metod działania jest elektryfikacja wszystkich urządzeń przeładunkowych na terminalu. O ile jednak łatwo zelektryfikować suwnice, o tyle dużo trudniej dokonać takiej zmiany w przypadku pojazdów przewożących kontenery. Najbardziej zaawansowane testy trwają na terminalu CTA, gdzie testowane są autonomiczne pojazdy AGV (Automated Guided Vehicles) przewożące kontenery między nabrzeżem a placem składowym. Pojazdy AGV z zasilaniem bateryjnym badane są na CTA już od kilku lat, a od 2018 roku wprowadzono ich nowszą wersję z bateriami jonowo-litowymi.

Początkowo testowano możliwość ładowania baterii pojazdów AGV prądem z OZE, aby wykluczyć szkodliwe dla środowiska emisje na każdym etapie wytwarzania energii, a dzisiaj w ramach projektu FRESH badana jest możliwość wykorzystania zmagazynowanej w bateriach floty pojazdów AGV energii do zwiększenia stabilności sieci energetycznej w sytuacji, gdy chwilowo nie ma możliwości produkcji energii z OZE. Obecnie na terminalu wykorzystywanych jest 25 pojazdów AGV o zasilaniu bateryjnym, a do 2022 roku ma ich być niemal 100. Pozwoli to na ograniczenie emisji CO2 o 15 500 ton, a tlenków azotu o 118 ton, dzięki czemu terminal stanie się niemal zupełnie bezemisyjny, a w przyszłości ma szansę stać się pierwszym całkowicie zeroemisyjnym terminalem kontenerowym na świecie – komentuje Maciej Brzozowski, Hafen Hamburg Marketing e.V.

Wizjonerska technologia hyperloop (1200 km/h) może rewolucyjnie wyeliminować czynniki niszczące środowisko oraz dylematy, z jakimi boryka się dzisiejsza logistyka portowa. Eksperci sądzą, że rozwiązania opatentowane przez Elona Muska mogą w przyszłości efektywnie zastąpić ok. 4000 ciężarówek, które każdego dnia wywożą ładunki z portu Hamburg. Operator terminalowy współpracuje z Hyperloop Transport Technology.

Warto podkreślić, iż kibicując Niemcom, równolegle w innych portach toczą się podobne ekoprojekty. Planuje się np. połączenie indyjskich miast Bombaju i Pune, ośrodków produkcji śródlądowej z Bombajem, największym portem kraju oraz szlakami żeglugowymi na Oceanie Indyjskim.

Walka o czyste morza i oceany

Zanieczyszczenia z terenów portowych roznoszone są wiatrem niestety również na części mieszkalne miast. Na straży czystego powietrza, wody i przeładunków towarów masowych sypkich (kruszywa, węgiel, koks, rudy, nawozy, zboża) stoją systemy szczelnych transporterów z separatorami i odpylaczami, połączonymi rękawami z ładownią. Inna metoda polega na utrzymywaniu ładunków w stanie wilgotnym przez zraszanie ekologicznie wodą opadową w obiegu zamkniętym. Opary są oczyszczane ze związków węglowodorów i siarki oraz monitorowane zgodnie z wytycznymi Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie baz i stacji paliw płynnych oraz rurociągów dalekosiężnych. Walka z substancjami napływowymi od strony morza to poważny problem dla portów. Stosuje się bezpieczne dla środowiska morza jak i wód gruntowych sorbenty, dyspergenty, zapory przeciwolejowe i pneumatyczne. Substancje mogące potencjalnie naruszyć równowagę skażeniem to smoła (płynna/granulowana), oleje transformatorowy, napędowy i żeglugowy, mineralny, bitumen (asfalt płynny), kwas siarkowy płynny. Zapobiegawczo buduje się systemy kanalizacji oczyszczające ścieki przed zrzutem do wód portowych za pomocą nowoczesnych separatorów koalescencyjnych z wkładem lamelowym lub odstojników z matami sorbentowymi monitorujących stężenie zawiesin i substancji toksycznych. Obowiązkiem portów wynikającym z Konwencji MARPOL i ustawy o portach i przystaniach morskich jest również odbiór odpadów (logistyka odpadów). Na potrzebę utrzymania odpowiednich głębokości torów wodnych i basenów portów wykonują różne rodzaje prac gospodarczych. Znaczna ilość osadów składowanych jest na tzw. klapowiskach działających jak naturalny geosorbent, gromadzących różne substancje również biologicznie szkodliwe.

„Statki o dużym zanurzeniu kadłuba powodują podczas ruchu w kanałach portowych przemieszczanie się osadów, zwłaszcza mulistych. Dotyczy to głównie osi kanału i powoduje niewielkie spłycenie w centralnej jego części oraz po obu stronach toru wodnego. Mniejsze statki podchodzą do nabrzeży z wykorzystaniem własnego napędu, względnie dokonują próby sprawności napędu przy nabrzeżu, wykonując kilka do kilkunastu obrotów śrubą. Jeżeli taka czynność powtórzy się kilkakrotnie w tym samym miejscu, może nastąpić lokalne spłycenie lub przegłębienie, przekraczające dopuszczalną tolerancje głębokości dna. Usunięcie spłyceń dna powstałych w czasie użytkowania basenów i kanałów portowych oraz torów wodnych, w stosunku do głębokości technicznych (eksploatacyjnych) i nachyleń skarp podwodnych akwenu wymaga okresowego wykonania podczyszczeniowych prac czerpalnych. (…) osady denne muszą zostać przebadane na zawartość: arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, rtęci, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, poichlorowanych bifenyli” – informuje www.portgdansk.pl

Priorytety na kolejne lata

W ciągu ostatnich lat kraje ONZ ratyfikowały porozumienie paryskie IMO o wprowadzeniu globalnego pułapu zawartości siarki w paliwach żeglugowych do 0,5% w 2020 roku oraz zmniejszenia emisji CO2 co najmniej do 50% w 2050 roku. Rządzący podejmują więcej inicjatyw mających na celu egzekwowanie istniejących przepisów. Priorytetem stało się zdrowe powietrze oraz odnawialna energia. – Obecnie 73% portów UE jest certyfikowanych według standardów środowiskowych. Obserwujemy wzrost o 19% od 2013 roku – komentuje Sotiris Raptis, EcoPorts coordinator na łamach portalu safety‑4sea.com. Zgodnie z danymi z raportu ESPO Environmental 2018 idziemy w dobrym kierunku, a w dużej mierze pomaga nam w tym certyfikacja i standardy PERS. Przykładowo Port Gdynia dba o czystość powietrza, monitorując stan zanieczyszczeń, pyłów zawieszonych (PM2,5, PM10). Dzięki sztucznej inteligencji oraz sieci czujników system przewiduje potencjalne zagrożenia z wyprzedzeniem, dyscyplinując tym samym pracę poszczególnych terminali poprzez harmonogram dostaw.

Najczęściej, w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się hałasu i drgań instaluje się ekrany dźwiękochłonne oraz izolacyjne pasy zieleni. To rozwiązania kosztowne i mało skuteczne – obniżają natężenie dźwięku zaledwie o 3 dB. Najskuteczniejszym remedium jest właściwe planowanie przestrzenne oraz dobór urządzeń cichych technologicznie, które już na starcie mają optymalne parametry. Tymczasem specjaliści ds. okrętowych Wärtsilä w programie EcoAction Authority 2019 Vancouver Port zainstalowali swoją cichą przyjazną technologię już w ponad 350 statkach, zapewniając oszczędność paliwa o 2%, zmniejszenie emisji i poziomu hałasu zagrażającego m.in. populacji wielorybów w Kanadzie i gwarantując sobie tym samym 23% zniżki na podatek portowy.

Ekoświadomość

Zarządzający portami zdają sobie sprawę ze skutków prowadzonej aktywności i coraz bardziej świadomie i odpowiedzialnie podchodzą do problemów nienaruszalności równowagi środowiskowej. Sieć obszarów Natura 2000 ma za zadanie zabezpieczać i chronić siedliska zagrożonych i rzadkich gatunków na terenie UE. Ciekawym przykładem jest choćby terminal DCT Gdańsk i jego działania kompensacyjne na terenach inwestycyjnych ujścia Wisły. Wspólnie ze Stacją Biologiczną Uniwersytetu Gdańskiego, Fundacją Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego i Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska powstał projekt „Laboratorium Wydmowe”. Jedyna w Polsce sztuczna wydma chroniąca gatunki roślin i ptaków tj. mikołajek nadmorski, kostrzewa poleska, sieweczki obrożnej, ohara, nurogęsi i rybitwy białoczelnej. Finansowane są też warsztaty edukacyjno-dydaktyczne zgodnie z polityką odpowiedzialności społecznej (Corporate Social Responsibility, CSR).

Zmiana sposobu myślenia, bezkompromisowe wprowadzanie kolejnych ekoinnowacji, transformacja sektora energetycznego, czysta alternatywna energia, wodór (terminal MSC Valencia), solary, atom (lodołamacze), LNG, hybrydowe silniki, AGV, hyperloop… Zatem rodzi się pytanie… Czy porty są EKO? Zarządzający ekoportami podejmują decyzje inteligentnie, wspólnie ze swoimi interesariuszami w oparciu o plany perspektywiczne. Z wrażliwością myśląc o przyszłych pokoleniach i „naszej wspólnej” przyszłości. Gdzie, co prawda, liczy się maksymalizacja operacyjnej wydajności, ale przy minimalizacji skutków ubocznych.

Idąc w kierunku terminali obsługiwanych bezzałogowo i automatycznie, tj. Yangshan Deep Water, systemów intuicyjnych i autonomicznych, poszukuje się ekonomicznego i ekologicznego optimum. Warto podjąć rękawicę i stanąć do walki, wybierając opcję zrównoważonego rozwoju. Dzisiaj EKO stało się modne. Zatem Gooo greeen! Tutaj weto nie ma racji bytu.

Wiele nowatorskich technologii przyjaznych dla flory i fauny, skrojonych na potrzeby klientów, już funkcjonuje z sukcesem w licznych portach świata. Wraz z coraz głębszym wrastaniem w erę smart, podnosi się nasza świadomość. Świadomość tego, że nie jesteśmy ostatnim bastionem z carte blanche. To, co pozostawimy po sobie, na zawsze pozostanie naszą wizytówką.

Anna Kosińska